Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 9 lutego 2012 r., III CZP 92/11
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Joanny Z.-S. przeciwko "B." S.A. w W.
i "F.", sp. z o.o. w G. o uznanie, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu
jawnym w dniu 9 lutego 2012 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd
Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 27 października 2011 r.:
„1. Czy art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) w zakresie,
w jakim wyznacza tygodniowy termin do opłacenia pisma wniesionego przez stronę
osobiście, ma również zastosowanie w sytuacji gdy stronę w sprawie reprezentuje
adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy;
2. czy art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych w zakresie, w jakim wyznacza tygodniowy termin do opłacenia
pisma, ma również zastosowanie w sytuacji gdy wniosek o zwolnienie od kosztów
sądowych, złożony przed upływem terminu do opłacenia pisma, został częściowo
oddalony?"
podjął uchwałę:
Przepis art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594
ze zm.) nie ma zastosowania, jeżeli apelacja zawierająca wniosek o zwolnienie
od kosztów sądowych została wniesiona osobiście przez stronę
reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego;
odmówił podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 22 lipca 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie,
powołując się na art. 112 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 549 ze
zm. – dalej: "u.k.s.c."), odrzucił na podstawie art. 370 k.p.c. apelację powódki od
wyroku tego Sądu z dnia 13 grudnia 2010 r. Apelację, a wraz z nią wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych wniosła osobiście powódka. Postanowienie o
częściowym uwzględnieniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych zostało
doręczone reprezentującemu powódkę w sprawie adwokatowi. Sąd Okręgowy
odrzucił apelację bez wezwania do uiszczenia opłaty, gdyż w terminie liczonym od
dnia doręczenia postanowienia o częściowym zwolnieniu od kosztów sądowych nie
wpłynęła należna opłata od apelacji.
Przy rozpoznawaniu przez Sąd Apelacyjny w Warszawie zażalenia na to
postanowienie powstały wątpliwości, które zostały ujęte w przedstawionych do
rozstrzygnięcia zagadnieniach prawnych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z brzmienia
art. 112 ust. 3 u.k.s.c. wynika, że obowiązek sądu wezwania do opłacenia pisma nie
istnieje tylko wtedy, gdy środek zaskarżenia zostanie złożony przez profesjonalnego
pełnomocnika. W tym wypadku termin tygodniowy do wniesienia opłaty rozpoczyna
bieg od doręczenia postanowienia w przedmiocie odmowy zwolnienia od kosztów,
natomiast jeśli środek zaskarżenia pochodzi od strony, to zgodnie z art. 112 ust. 2
u.k.s.c. powstaje obowiązek przewodniczącego wezwania do uiszczenia opłaty od
pisma, nawet gdy postanowienie odmawiające zwolnienia od kosztów doręczono by
pełnomocnikowi tej strony. Sąd Apelacyjny wskazał, że taka interpretacja
pozostawaje w sprzeczności z ogólnymi zasadami procesu, jeżeli bowiem stronę
reprezentuje zawodowy pełnomocnik, to – pomimo aktywności samej strony –
doręczeń dokonuje się pełnomocnikowi (art. 133 § 3 k.p.c.). Sąd Apelacyjny
opowiedział się za jednakowym traktowaniem powinności strony reprezentowanej
przez zawodowego pełnomocnika w wypadku częściowej odmowy zwolnienia od
kosztów sądowych, jak i w wypadku całkowitej odmowy zwolnienia od kosztów
sądowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 112 ust. 3 u.k.s.c. reguluje skutki oddalenia wniosku o zwolnienie
od kosztów sądowych, gdy wniosek został złożony przed upływem terminu do
opłacenia pisma podlegającego opłacie stałej lub stosunkowej – od wskazanej
przez stronę wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia – i
pismo to zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika
patentowego. W takim wypadku, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia
stronie postanowienia sądu pierwszej lub drugiej instancji – gdy strona wniosła
zażalenie, a jeżeli postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym, termin do
opłacenia pisma biegnie od ogłoszenia postanowienia. Zawarte w tym przepisie
wyłączenie stosowania odnosi się do art. 112 ust. 2 u.k.s.c., według którego, jeżeli
wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zgłoszony przed upływem terminu do
opłacenia został prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do
opłacenia złożonego pisma na podstawie art. 130 k.p.c.
W związku z tym, że w art. 112 ust. 2 u.k.s.c. wskazuje się jako podstawę
wezwania do opłacenia pisma art. 130 k.p.c., a przepis ten zawiera nieadekwatną
dla środków zaskarżenia sankcję zwrotu pisma procesowego, w piśmiennictwie
został wyrażony pogląd, że rygor zwrotu pisma może być zastosowany jedynie
przed sądem pierwszej instancji, w stosunku zaś do środków zaskarżenia skutki
nieuiszczenia opłaty regulowane są innymi przepisami, przewidującymi sankcję
odrzucenia środka w razie nieuzupełnienia braku przez opłacenie środka
zaskarżenia w wyznaczonym terminie (w przypadku apelacji art. 370 i 373 k.p.c.).
Przez przedstawienie do rozstrzygnięcia tak sformułowanych zagadnień prawnych
Sąd Apelacyjny niejako założył, że art. 112 ust. 2 u.k.s.c., do którego odnosi się
wyłączenie przewidziane w art. 112 ust. 3 u.k.s.c., ma zastosowanie w
postępowaniu wywołanym wniesieniem środka zaskarżenia. Stanowisko to należy
podzielić.
Nieuzasadnione jest ograniczenie zastosowania art. 112 ust. 3 u.k.s.c. tylko
do nielicznych pism podlegających opłacie, wnoszonych w toku postępowania
przed sądem pierwszej instancji. W judykaturze Sądu Najwyższego jednolicie
dopuszcza się stosowanie art. 112 ust. 2 i 3 u.k.s.c. do środków zaskarżenia, w tym
do apelacji (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2011 r., V CZ
116/10, nie publ., z dnia 2 czerwca 2011 r., I CZ 51/11, nie publ., z dnia 6 lipca
2011 r., I CZ 72/11, nie publ. oraz z dnia 9 listopada 2011 r., II CZ 88/11, nie publ. i
z dnia 21 lipca 2011 r., V CZ 30/11 nie publ.) jak również do skargi kasacyjnej (zob.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2011 r., III CZ 70/10, nie publ.
oraz z dnia 21 czerwca 2011 r., I CZ 45/11, nie publ.).
W stanie prawnym obowiązującym przed dokonaną z dniem 19 kwietnia 2010
r. nowelizacją art. 112 u.k.s.c. (art. 3 pkt 5 oraz art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 2009
r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw, Dz.U. Nr 7, poz. 45) przyjmowano, że także strony reprezentowane przez
profesjonalnych pełnomocników, które za ich pośrednictwem wniosły o zwolnienie
od kosztów sądowych, a takiego zwolnienia nie uzyskały, mają obowiązek
wniesienia wymaganej opłaty dopiero na wezwanie przewodniczącego. Zajmując
takie stanowisko w uchwale z dnia 28 listopada 2006 r., III CZP 98/06 (OSNC 2007,
nr 9, poz. 131), Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na brak szczególnej regulacji
mogącej stanowić podstawę wezwania do uiszczenia opłaty od środka zaskarżenia.
Wprowadzenie z dniem 2 marca 2006 r. do kodeksu postępowania cywilnego art.
1302
§ 3 (art. 126 pkt 12 i 151 u.k.s.c.) nie zmieniło tego stanu rzeczy, ponieważ
przepis ten miał zastosowanie jedynie wtedy, gdy już w chwili złożenia środka
zaskarżenia istniał obowiązek uiszczenia opłaty. Z tego względu odwołując się do
ogólnych zasad rządzących sposobem sanowania braku opłaty od pism, Sąd
Najwyższy przyjął, że taka regulacja przewidziana jest w art. 130 § 1 k.p.c. i ona
właśnie ma zastosowanie, gdy obowiązek uiszczenia opłaty stałej lub stosunkowej
aktualizuje się po wydaniu prawomocnego orzeczenia oddalającego wniosek o
zwolnienie od kosztów sądowych.
Pomimo uchylenia art. 1302
§ 3 k.p.c. (z dniem 1 lipca 2009 r. – art. 1 pkt 3 lit.
a ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 234, poz. 1571), nie zostały
wprowadzone żadne regulacje dotyczące skutków sytuacji procesowej polegającej
na wniesieniu przez kwalifikowanych pełnomocników środków odwoławczych lub
środków zaskarżenia bez uiszczenia należnej w chwili wniesienia opłaty stałej lub
stosunkowej. Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 czerwca
2010 r. – zasadzie prawnej – II UZP 4/10 (OSNP 2011, nr 3-4, poz. 38) przyjął, że w
razie wniesienia skargi kasacyjnej przez adwokata lub radcę prawnego
podlegającej opłacie stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę
wartości przedmiotu zaskarżenia, odpowiednie zastosowanie ma art. 130 § 1 k.p.c.,
a wobec tego nieopłacona skarga kasacyjna, złożona przez adwokata lub radcę
prawnego po uchyleniu art. 1302
§ 3 k.p.c., podlega odrzuceniu dopiero w razie
niewykonania zarządzenia wzywającego do opłacenia skargi (por. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2010 r., IV CZ 107/09, OSNC-ZD 2010, nr C,
poz. 90, z dnia 3 lutego 2010 r., II CZ 91/09, nie publ.; z dnia 3 lutego 2010 r., II CZ
79/09, nie publ., z dnia 14 września 2010 r., II UZ 20/10, nie publ., z dnia 28
października 2010 r., II UZ 21/10, nie publ.). Wyłączono możliwość zastosowania w
tym wypadku art. 1302
§ 1 i 2 k.p.c., stosowanie bowiem art. 1302
§ 1 k.p.c.
pozostaje w ścisłym związku z możliwością naprawienia uchybienia w drodze
czynności dokonanej przez stronę. Zastosowanie tego przepisu do środka
zaskarżenia nakazywałoby także zastosowanie art. 1302
§ 2 k.p.c., co w wypadku
apelacji oznaczałoby, że powinna ona zostać odrzucona bez wzywania do
uiszczenia opłaty, ale z trudną do zaakceptowania w odniesieniu do środka
odwoławczego możliwością uiszczenia brakującej opłaty w terminie tygodniowym
od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu, co spowodowałoby, że apelacja
wywołałaby skutek od daty pierwotnego jej wniesienia. W ten sposób czynność
sądu dokonana w formie postanowienia zostałaby pozbawiona skuteczności w
wyniku działalności strony.
Z tych względów należy przyjąć, że art. 130 § 1 k.p.c. ma zastosowanie nie
tylko do pism podlegających opłacie wnoszonych w toku postępowania przed
sądem pierwszej instancji, ale także stanowi podstawę wezwania do opłacenia
środków zaskarżenia w sytuacji, w której obowiązek uiszczenia opłaty stałej lub
stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub
wartości przedmiotu zaskarżenia aktualizuje się już z chwilą wniesienia środka
odwoławczego lub środka zaskarżenia, jak również w sytuacji, w której obowiązek
uiszczenia opłaty powstaje w chwili doręczenia prawomocnego postanowienia o
oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Przepis ten ma
zastosowanie w odniesieniu do środków zaskarżenia z odpowiednią modyfikacją
dotyczącą właściwego rygoru, kodeks postępowania cywilnego bowiem nie zna
„zwrotu środków zaskarżenia”, a zatem w wypadku apelacji jest to rygor w postaci
jej odrzucenia na podstawie art. 370 lub art. 373 k.p.c.
Z tego względu wskazanie art. 112 ust 2 u.k.s.c. – jako podstawy wezwania
strony do opłacenia pisma art. 130 k.p.c. – nie może być rozumiane jako wyłączenie
zastosowania art. 112 ust. 3 u.k.s.c. do apelacji podlegającej opłacie stałej lub
stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu
zaskarżenia. Potwierdza to także nawiązanie w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. do „wartości
przedmiotu zaskarżenia” pozostającej z bezpośrednim związku z wniesieniem
środka zaskarżenia. (...)
Zakres zastosowania art. 112 ust. 3 u.k.s.c. ograniczony został do tych pism
podlegających opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej
przez stronę wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia, które
zostały wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego.
Należy wobec tego rozważyć, czy posłużenie się sformułowaniem „wniesienie”
pisma przez pełnomocnika oznacza ograniczenie jego zastosowania wyłącznie do
przypadków, w których pismo wniósł osobiście pełnomocnik, czy też przepis ten
odnosi się do samej reprezentacji strony przez kwalifikowanego pełnomocnika
także wówczas, gdy samo pismo podlegające opłacie wniosła strona osobiście.
Za przyjęciem pierwszego rozwiązania przemawia przede wszystkim
jednoznaczny wynik wykładni językowej. W ustawie zostało użyte określenie „pismo
wniesione przez adwokata”. Pod tym pojęciem rozumie się „przedstawienie,
przedłożenie komuś coś do rozpatrzenia, załatwienia” (Słownik języka polskiego,
red. S. Dubisz, t. V, Warszawa 2003, s. 153). Wniesienie pisma do sądu jest
czynnością procesową, a dokonuje jej ten podmiot, który podpisuje pismo bez
względu na to, przez kogo zostało sporządzone. Uzależnienie zastosowania art.
112 ust. 3 u.k.s.c. od wniesienia pisma przez wyraźnie oznaczone podmioty
prowadzi do jednoznacznego wniosku, że wyłączenie zastosowania art. 112 ust. 2
u.k.s.c. odnosi się tylko do tych podlegających opłacie pism, które wniósł
którykolwiek z wymienionych w ustawie kwalifikowanych pełnomocników.
Ograniczenie dotkliwych dla strony skutków zaniechania opłacenia pisma, a
zwłaszcza środka odwoławczego, tylko do czynności dokonanych przez
pełnomocników odpowiada przyjętym rozwiązaniom pozwalającym także stronom
osobiście dokonywać wszelkich czynności procesowych, niezależnie od czynności
podejmowanych przez ustanowionych pełnomocników procesowych (art. 86 k.p.c.),
przy czym strona jako mocodawca może mieć wpływ na czynności pełnomocnika
m.in. przez prostowanie lub odwoływanie oświadczeń pełnomocnika (art. 93 k.p.c.).
Wniesienie osobiście przez stronę środka odwoławczego jest wyrazem realizacji
przysługujących stronie uprawnień procesowych, których nie ogranicza
ustanowienie pełnomocnika. Poza wypadkami, w których ustawa przewiduje
obowiązkowe zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych (art. 871
§ 1
k.p.c.), pełnomocnik procesowy nie musi dokonywać wszystkich czynności
procesowych. Skoro w ustawie jednoznacznie przewiduje się surową sankcję tylko
w odniesieniu do pism wnoszonych przez pełnomocnika, nie ma podstaw do
uznania, że tą samą sankcją objęte są pisma wniesione osobiście przez stronę,
nawet jeśli strona ta jest reprezentowana w sprawie przez profesjonalnego
pełnomocnika.
W uchwale z dnia 13 kwietnia 2007 r., III CZP 158/06 (OSNC 2008, nr 3, poz.
33) podjętej na tle art. 1302
§ 3 k.p.c., według którego, sąd odrzucał bez wezwania
o uiszczenie opłaty pismo wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub
rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia podlegające
opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę
wartości przedmiotu zaskarżenia, Sąd Najwyższy przyjął, że określony w tym
przepisie rygor nie ma zastosowania w sytuacji, w której apelację wnosi sama
strona, chociażby była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. W
uzasadnieniu uchwały wywiedziono, że dla wyjaśnienia kto wnosi pismo nie jest
istotne jego autorstwo, lecz określone podpisem oznaczenie osoby wnoszącej
pismo. Daje temu wyraz także art. 126 § 1 pkt 4 k.p.c., przewidujący wymaganie
podpisywania pism procesowych, brak zatem podstaw do przyjęcia, że np. apelacja
podpisana przez samą stronę może być traktowana jako wniesiona przez
pełnomocnika strony tylko z tego powodu, iż pełnomocnik został przez nią
ustanowiony.
Kwestia ta była też przedmiotem oceny Sądu Najwyższego w czasie
obowiązywania art. 17 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.) W
uzasadnieniu postanowienia z dnia 10 stycznia 2002 r., I CKN 73/01 (nie publ.) Sąd
Najwyższy stwierdził, że apelacja podlegająca opłacie w wysokości stałej,
wniesiona osobiście przez stronę reprezentowaną przez adwokata, nie może być
odrzucona na podstawie tego przepisu, gdyż określony w nim rygor ma
zastosowanie do pism wnoszonych przez adwokatów lub radców prawnych.
Podkreślił też, że stosowanie art. 17 nie jest uzależnione od tego, czy strona jest
reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, ale od tego, czy pismo zostało
wniesione przez adwokata lub radcę prawnego, a osobiste wniesienie apelacji
przez stronę nie może być utożsamiane z wniesieniem środka przez zawodowego
pełnomocnika.
Według utrwalonych w orzecznictwie zasad interpretacji przepisów prawa,
podstawowe znaczenie ma wykładnia językowa. Normie należy przypisywać takie
znaczenie, jakie ma ona w języku potocznym, a dopiero wtedy, gdy wykładnia ta
zawodzi, prowadząc do wyników niedających się pogodzić z racjonalnym
działaniem ustawodawcy i celem, jaki ma realizować dana norma, należy sięgać do
dyrektyw wykładni systemowej i funkcjonalnej.
Przewidziane w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. odstępstwo od zasady wyrażonej w art.
112 ust. 2 u.k.s.c. miało, według zamierzeń ustawodawcy wyrażonych w projekcie
ustawy zmieniającej art. 112 u.k.s.c., harmonizować z zawartymi w art. 1302
k.p.c.
konsekwencjami wniesienia przez profesjonalnych pełnomocników pism
podlegających opłacie stałej lub stosunkowej obliczonej od wartości przedmiotu
sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Nałożenie na przewodniczącego
obowiązku wezwania do uiszczenia opłaty po prawomocnym oddaleniu wniosku o
zwolnienie od kosztów nie odpowiadałoby wyrażonej w tym przepisie zasadzie
samodzielnego uiszczania opłat przez strony reprezentowane przez
kwalifikowanych pełnomocników (Sejm VI kadencji, druk nr 1925). Z uzasadnienia
projektu ustawy zmieniającej ustawę o kosztach sądowych wynika, że użycie w art.
112 ust. 3 u.k.s.c. sformułowania, „pismo wniesione przez adwokata, radcę
prawnego lub rzecznika patentowego” było zamierzone i wiązało się z użyciem go
dwukrotnie w art. 1302
§ 1 i 3 k.p.c. Wprowadzone do art. 112 ust. 3 u.k.s.c.
sformułowanie zostało utrzymane w art. 1302
§ 1 k.p.c. przy jednoczesnym
uchyleniu art. 1302
§ 3 k.p.c. Chociaż wymienione przepisy znajdują lub znajdowały
się różnych aktach, ze względu na to, że regulują zbliżoną materię procesową i
pełnią zbliżoną funkcję procesową, użyte w nich te same określenia powinny być co
do zasady jednakowo interpretowane.
Dla wyjaśnienia sensu użytego w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. sformułowania istotna
jest także analiza innych postanowień ustawy. W art. 102 ust. 4 u.k.s.c. przewiduje
się sankcję w postaci zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych złożonego
bez dołączenia oświadczenia, o którym mowa w art. 102 ust. 2 u.k.s.c.
Zastosowanie tej sankcji odnosi się do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych
strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego, bez względu na to,
czy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych wniosła sama strona, czy też
reprezentujący ją adwokat lub radca prawny. W tej sytuacji nie można uznać, że
wniesienie pisma przez adwokata lub radcę prawnego oznacza to samo co
wniesienie pisma przez stronę przez nich reprezentowaną w sprawie. Akceptowanie
odmiennego poglądu stanowiłoby nieuzasadnione odstępstwo od reguły zakazu
wykładni synonimicznej, która zabrania przyjmowania, że ustawodawca nadaje
różnym zwrotom w tym samym akcie prawnym to samo znaczenie.
Przy wykładni art. 112 ust. 3 u.k.s.c należy także uwzględnić, że stanowi on
wyjątek od zasady wzywania do uiszczenia brakujących opłat sądowych,
obowiązującej po uchyleniu art. 1302
§ 3 k.p.c. i jako taki podlega ścisłej
interpretacji. Wprowadza on restrykcyjny mechanizm odrzucania nieopłaconych
środków zaskarżenia wniesionych przez profesjonalnych pełnomocników, które nie
zostały opłacone w terminach liczonych od dnia wydania lub doręczenia
postanowienia o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych.
Należy również mieć na względzie, że przedstawione zagadnienie ma
doniosłe znaczenie dla realizacji uprawnień procesowych stron, gdyż dotyczy
wymagania, którego niespełnienie zagrożone jest surową sankcją w postaci
odrzucenia środka odwoławczego lub innego środka zaskarżenia. Z tej przyczyny
zastosowania tej sankcji muszą znajdować wyraźną podstawę ustawową; nie
można ich domniemywać ani też „wprowadzać” w wyniku zabiegów
interpretacyjnych.
Prezentowanej wykładni nie podważa zasada dokonywania doręczeń w toku
sprawy ustanowionemu pełnomocnikowi (art. 133 § 3 k.p.c.) i wynikający z niej
obowiązek doręczenia pełnomocnikowi strony, także wydanego na posiedzeniu
niejawnym postanowienia o odmowie zwolnienia strony od kosztów sądowych.
Faktem jest, że w chwili doręczenia wymienionego postanowienia sytuacja w
zakresie zwolnienia strony od kosztów sądowych i wysokości obciążenia z tytułu
opłaty od pisma jest jasna i nie jest skomplikowane ustalenie oraz wniesienie opłaty
w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości
przedmiotu zaskarżenia przez kwalifikowanego pełnomocnika, jednak problem
sprowadza się do stwierdzenia, czy taki prawny obowiązek istnieje pomimo braku
wezwania do uiszczenia opłaty i czy wobec tego istnieje dostatecznie wyraźna
podstawa do pogorszenia sytuacji procesowej strony przez odmówienie jej
możliwości usunięcia skutków uchybienia, zwłaszcza że taką możliwość dopuszcza
się przez zastosowanie art. 130 § 1 k.p.c. w podobnej sytuacji, wobec
nieopłaconego środka zaskarżenia, gdy został on wniesiony przez kwalifikowanego
pełnomocnika, a obowiązek opłacenia aktualizuje się w chwili wniesienia tego
środka. Także wtedy, gdy strona nie ubiega się o zwolnienie od kosztów sądowych,
nie jest skomplikowane dla kwalifikowanego pełnomocnika ustalenie i wniesienie
opłaty w wysokości stałej lub stosunkowo obliczonej od wskazanej wartości
przedmiotu zaskarżenia.
Odstępstwa od wyniku wykładni uzyskanego po zastosowaniu dyrektyw
językowych i systemowych nie mogą usprawiedliwiać tylko względy celowościowe,
o których była mowa, związane z nowelizacją ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych, która w założeniu miała służyć przyspieszeniu i usprawnieniu
toku spraw rozpoznawanych z udziałem kwalifikowanych pełnomocników.
Przedstawiona wykładnia nie niweczy tych założeń; prowadzi co najwyżej do
usprawiedliwionego wynikami wykładni ograniczenia zastosowania określonego
rozwiązania, które ma służyć przyspieszeniu postępowania z udziałem
kwalifikowanych pełnomocników.
Wskazane okoliczności przemawiają za przyjęciem zastosowania art. 112 ust.
3 u.k.s.c., jak w uchwale. Podjęcie uchwały tej treści czyni zbędnym rozstrzygnięcie
drugiego zagadnienia.