Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 34/14
POSTANOWIENIE
Dnia 4 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko Uniwersytetowi w Ł. oraz Skarbowi Państwa
- Prezydentowi Miasta Ł.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 4 września 2014 r.,
zażalenia pozwanego Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta Ł.
oraz zażalenie pozwanego Uniwersytetu w Ł.
na wyrok Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 5 grudnia 2013 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok;
2. pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z dnia 6 czerwca 2011 r. oddalił powództwo i
zasądził od powoda J. B. na rzecz pozwanych Uniwersytetu i Skarbu Państwa -
Prezydenta Miasta Ł. kwoty po 1 800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd
Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 15 lutego 2012 r. oddalił apelację powoda i orzekł o
kosztach procesu.
Sąd Najwyższy w uwzględnieniu skargi kasacyjnej powoda, wyrokiem z dnia
25 lipca 2013 r. uchylił wyrok drugiej instancji i przekazał mu sprawę do ponownego
rozpoznania. Sąd Najwyższy uznał, że rękojmia wiary ksiąg wieczystych może
chronić nabywcę użytkowania wieczystego na podstawie czynności prawnej także
w wypadku wadliwego wpisu w księdze wieczystej jako właściciela nieruchomości
gruntowej Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Nie obejmuje
ona jednak nabycia prawa wieczystego użytkowania ex lege przez pierwszego
użytkownika, tylko nabycia tego prawa przez osobę trzecią w drodze czynności
prawnej, mimo odpadnięcia tytułu prawnego Skarbu Państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego do gruntu.
Sąd Okręgowy w Ł. kolejnym wyrokiem z dnia 5 grudnia 2013 r., uchylił
wyrok Sądu pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania. W uzasadnieniu wskazał, że Sąd
pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy (art. 386 § 4 k.p.c.), a konieczność
uchylenia sprawy do ponownego rozpoznania wynika z nieuczestniczenia
wszystkich osób legitymowanych czynnie (pozostałych współwłaścicieli
nieruchomości) mimo ich legitymacji łącznej w procesie o uzgodnienie treści księgi
wieczystej i niedopuszczalności dokonywania w postępowaniu apelacyjnym
przekształceń podmiotowych (art. 391 § 1 in fine k.p.c.).
Pozwani wnieśli zażalenia od wyroku kasatoryjnego Sądu Okręgowego w Ł.,
zarzucając brak podstaw uzasadniających uchylenie wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył:
3
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Kognicja w tym postępowaniu
zażaleniowym obejmuje jedynie przesłanki uzasadniające orzeczenie kasatoryjne.
Jeżeli u jego podstaw legły przesłanki określone w art. 386 § 4 k.p.c.,
Sąd Najwyższy bada, czy sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo
czy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości. Ocena nie może wkraczać w merytoryczne kompetencje sądu drugiej
instancji rozpoznającego apelację. Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c.
nie jest bowiem środkiem prawnym służącym kontroli materialnoprawnej podstawy
orzeczenia; która może być przeprowadzona wyłącznie w postępowaniu
kasacyjnym. Z tej przyczyny odmienne ujęcie zakresu kognicji Sądu Najwyższego
w postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. uznano za niedopuszczalne (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
25 października 2012 r., I CZ 136/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r., I CZ
139/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r., I CZ 143/12, nie publ., z dnia
7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3, poz. 41, z dnia 9 listopada
2012 r., IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC
2013, nr 4, poz. 54 i z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, nie publ.).
Konsekwentnie Sąd Najwyższy w postępowaniu, wszczętym zażaleniem
opartym na art. 3941
§ 11
k.p.c., ocenia, czy sąd drugiej instancji prawidłowo
zakwalifikował określoną sytuację procesową w aspekcie przyjętej podstawy
orzeczenia kasatoryjnego i w zależności od jej wyniku oddala zażalenie, albo
uchyla zaskarżone postanowienie. Pojęcie „nierozpoznania istoty sprawy” budzi
wątpliwości interpretacyjne. Przeważa jednak stanowisko, że nie można go wiązać
z pominięciem rozpoznania części roszczeń lub wydaniem orzeczenia tylko co do
części zgłoszonego żądania. Obejmuje ono zatem sytuacje, gdy sąd nie orzekł
o istocie sprawy z tej przyczyny, że nietrafnie przyjął brak legitymacji czynnej lub
biernej, zarzuty przedwczesności powództwa, przedawnienia lub prekluzji
dochodzonego roszczenia. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 9 stycznia 2001 r.,
I PKN 642/00 (OSNAPiUS 2002, nr 17, poz. 409), z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN
845/00 (OSNP 2004, nr 3, poz. 46), z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00
4
(OSP 2003, nr 3, poz. 36), z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02, z dnia
24 marca 2004 r., I CK 505/03 (Monitor Spółdzielczy 2006, nr 6, s. 45) oraz z dnia
16 czerwca 2011 r., I UK 15/11 (OSNP 2012, nr 15-16, poz. 199) stwierdził, że do
nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu
pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd
zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów
strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub
procesowa unicestwiająca roszczenie. W wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r.,
IV CSK 299/10 Sąd Najwyższy przyjął, że pojęcie „istoty sprawy”, o którym mowa
w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialnoprawnego, zatem ma miejsce,
gdy sąd nie zbadał materialnoprawnej podstawy dochodzonych roszczeń, jak też
skierowanych przeciwko nim zarzutów merytorycznych, tj. nie odniósł się do tego
co jest przedmiotem sprawy uznając, że nie jest to konieczne. W wyroku z dnia
12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11 przyjęto, że nierozpoznanie istoty sprawy
dotyczy niezbadania roszczenia będącego podstawą powództwa, czy zarzutu
przedawnienia, potrącenia, a w postanowieniu z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK
330/10, że nie chodzi o niedokładności postępowania, polegające na tym,
że sąd pierwszej instancji nie wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które
mogły służyć do należytego rozpoznania sprawy lub nie rozważył wszystkich
okoliczności. W uzasadnieniu wyroku z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07
(OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że do nierozpoznania istoty
sprawy nie dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie
opiera się na przesłance procesowej lub materialnoprawnej unicestwiającej, lecz
wynika z merytorycznej oceny zasadności powództwa w świetle przepisów prawa
materialnego.
Podzielając powyższą wykładnię Sąd Najwyższy stwierdza, że Sąd drugiej
instancji dokonał błędnej oceny podstawy uzasadniającej wydanie wyroku
reformatoryjnego. W przedmiotowym wypadku nie doszło bowiem do
nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu przyjętym wyżej na skutek wadliwej
oceny przez Sąd Rejonowy wystąpienia braku legitymacji strony. Przeciwnie Sąd
ten przyjął jej istnienie i rozpoznał spór co do meritum, ale - jak wynika z oceny
sądu odwoławczego – wadliwie, naruszając przepisy przewidujące
5
w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym legitymację łączną prawno-materialną osób wpisanych w dziale drugim
księgi wieczystej, i zaniechał dokonania w postępowaniu rozpoznawczym
przekształceń procesowych na podstawie art. 195 k.p.c. Początkowa rozbieżność
stanowisk Sądu Najwyższego i piśmiennictwa co do tego, czy art. 10 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. z 2001 r. poz. 1361 ze zm.)
określa legitymację czynną w sposób wyłączny, czy też katalog osób
legitymowanych do jego wniesienia powinien być traktowany jako otwarty,
a przesłanką wytoczenia takiego powództwa jest interes prawny została usunięta.
Obecnie w zasadzie zgodnie przyjmuje się, ze w postępowaniu takim, poza
jednostkową sytuacją, gdy niezgodność obejmuje nie ogół stosunków
własnościowych i tym samym prawidłowość całego wpisu w dziale drugim księgi
wieczystej, a tylko rozbieżność w ramach określonego udziału, powinni
uczestniczyć wszystkie podmioty których praw dotyka wpis dokonany lub mający
być wynikiem orzeczenia sądu, gdyż następstwem legitymacji łącznej jest
współuczestnictwo konieczne (por. m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia
23 grudnia 1988 r., III CRN 434/88, OSNC 1991, nr 1, poz. 12, z dnia 27 lutego
2002 r., III CKN 38/01, OSNC 2003, nr 2, poz. 27, z dnia 29 listopada 2012 r.,
II CSK 86/12, nie publ., z dnia 20 grudnia 2012 r., IV CSK 210/12, nie publ., z dnia
31 stycznia 2014 r., II CSK 254/13, nie publ.).
Stwierdzenie w trakcie kontroli instancyjnej przez sąd drugiej instancji
nieprawidłowości rozstrzygnięcia wynikającej z niepełnej legitymacji uzasadnia
jednak wydanie rozstrzygnięcia co do istoty żądania, a nie uchylenie sprawy do
ponownego rozpoznania w oparciu o przesłankę wskazaną w art. 386 § 4 k.p.c.
Wskazana sytuacja procesowa nie może być utożsamiana z nierozpoznaniem
natury roszczenia będącego podstawą powództwa. Nie doszło bowiem do
bezpodstawnego uchylenia się przez Sąd od zbadania zasadności podstawy
roszczenia tylko do błędu procesowego (error procedendo) i w orzekaniu (error
iudicando). Niedopuszczalność dokonywania w postępowaniu apelacyjnym
przekształceń procesowych, skutkująca niemożnością uzupełnienia na tym etapie
braków legitymacji procesowej, nie stanowi wystarczającej przyczyny dla wydania
6
orzeczenia kasatoryjnego, gdyż wykracza poza przesłanki ustawowe wyznaczone
przez art. 386 § 4 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art.
3941
§ 3 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. orzekł jak w postanowieniu.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13