Sygn. akt II UZ 58/14
POSTANOWIENIE
Dnia 18 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Anna Szczepaniak-Cicha
w sprawie z wniosku A. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: […]
o wznowienie postępowania,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 grudnia 2014 r.,
zażalenia wnioskodawczyni na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 lutego 2014 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 20 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych odrzucił skargę A. R. o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 17 października
2012 r. i zasądził od skarżącej na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych kwotę
120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wywołanego tą skargą.
W motywach postanowienia podano, że wyrokiem z dnia 17 października
2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację A. R. od wyroku Sądu Okręgowego w E. z
dnia 30 kwietnia 2012 r. W dniu 21 października 2013 r. A. R. wniosła skargę o
wznowienie postępowania w wyżej wskazanej sprawie, domagając się uchylenia
2
wyroku Sądu Okręgowego oraz poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia przez organ
rentowy. W uzasadnieniu skargi skarżąca wskazała na odmienne rozstrzygnięcie,
jakie zapadało w analogicznej sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
dnia 23 lipca 2013 r., sygn. akt III AUa …/12, w którym w podobnej sytuacji
faktycznej i prawnej uchylono zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w E. oraz
poprzedzającą go decyzję organu rentowego. Zachodzi zatem podstawa
wznowienia postępowania wymieniona w art. 401 pkt 2 k.p.c., gdyż wskutek
naruszenia przepisów prawa skarżąca była pozbawiona możliwości działania oraz
w art. 403 § 2 k.p.c., tj. wykrycie takich okoliczności faktycznych i dowodowych,
które mają wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w
poprzednim postępowaniu.
Analizując dopuszczalność przedmiotowej skargi Sąd Apelacyjny stwierdził,
że skarżąca w żaden sposób nie wskazała, naruszenie których przepisów i w jaki
sposób miałoby skutkować pozbawieniem jej możliwości działania. Powołana przez
skarżącą odmienność rozstrzygnięć w analogicznych sprawach nie może zostać
uznana za ustawową podstawę skargi o wznowienie postępowania, o jakiej mowa
w art. 401 pkt 2 k.p.c. Okoliczności uzasadniające tę podstawę skargi muszą
bowiem zaistnieć w toku postępowania, którego wznowienia strona się domaga.
Żadna okoliczność zaistniała po zakończeniu postępowania nie mogła w
najmniejszym nawet stopniu powodować pozbawienia strony możliwości działania
w jego toku. Konsekwentnie, wydanie po zakończeniu postępowania odmiennego
wyroku w analogicznej sprawie z istoty nie może zostać uznane za świadczące o
pozbawieniu strony możliwości działania na skutek naruszenia przepisów prawa.
Jednocześnie nie można uznać odmiennego wyroku zapadłego w analogicznej
sprawie za podstawę wznowienia z art. 403 § 2 k.p.c., tj. za nowe okoliczności
faktyczne i dowodowe, które mają wpływ na wynika sprawy, a z których strona nie
mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu. Konstytucja RP w art. 178 ust.1
gwarantuje sędziom atrybut niezawisłości. Rozstrzygając sprawę sędziowie mają
obowiązek dokonania samodzielnych ustaleń, oceny tych ustaleń oraz oceny
prawnej, która musi pozostawać w zgodzie z przepisami ustaw oraz Konstytucji RP.
Z kolei art. 366 k.p.c. stanowi, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej
3
tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot
rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Oznacza to, że
rozstrzygając sprawę tego samego podmiotu ale z odwołania od innej decyzji
organu rentowego, sąd nie jest związany wcześniejszym wyrokiem wydanym w
sprawie podobnej czy nawet tożsamej rodzajowo. Odmienne rozstrzygnięcie w
innej analogicznej sprawie nie może tym samym prowadzić do wzruszenia
wcześniej zapadłego orzeczenia. Aprobata dla stanowiska procesowego skarżącej
skutkowałaby tym, że przy odmiennych orzeczeniach sądu, możliwość skutecznego
wniesienia skargi o wznowienie postępowania przysługiwałaby ubezpieczonemu w
każdej sprawie, w której oddalono jego odwołanie, zaś organowi rentowemu - w
każdej sprawie, w której odwołanie uwzględniono. Takie ujęcie zagadnienia
uniemożliwiałoby skuteczne realizowanie wymiaru sprawiedliwości. Dostrzegając,
że skarżąca domaga się wznowienia postępowania w okolicznościach wydania
odmiennych rozstrzygnięć w analogicznych sprawach, co samo w sobie sugeruje,
iż doszło do obrazy prawa w jednym z nich, zgodzić się należy, że stanowi to
sytuację niepożądaną i podważającą zaufanie strony do wymiaru sprawiedliwości.
W postanowieniu z dnia 4 kwietnia 2007 r. (V CZ 25/07, LEX nr 1448775) Sąd
Najwyższy stwierdził jednak, że wadliwość orzeczenia wynikająca z obrazy prawa
materialnego nie może być kwalifikowana jako ustawowa podstawa wznowienia
postępowania. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny odrzucił skargę o
wznowienie postępowania.
Powyższe postanowienie zostało zaskarżone przez wnioskodawczynię.
Żaląca się wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
W uzasadnieniu zażalenia zarzuciła, że rozpoznana sprawa nie należy do
właściwości sądów powszechnych i sąd powinien skierować ją według właściwości
do Narodowego Funduszu Zdrowia. Ponadto żalący się nie podziela stanowiska
Sądu Najwyższego zaprezentowanego w wyroku z dnia 4 kwietnia 2007 r. (V CZ
25/07, LEX nr 1448775), zgodnie z którym wadliwość orzeczenia wynikająca z
obrazy prawa materialnego nie może być kwalifikowana jako ustawowa podstawa
wznowienia postępowania. Nie podziela też poglądu wyrażonego przez Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 2 września 2009 r. (II UZP 6/09, OSNP 2010 nr 3-4,
poz. 46), zgodnie z którym pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego rzecz
4
pracę w ramach umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek
na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Inicjując rozważania w niniejszej sprawie podkreślić należy, że w
postępowaniu cywilnym obowiązuje wyrażona w art. 365 § 1 k.p.c. zasada
niewzruszalności prawomocnych wyroków sądowych. Przepisy określające
warunki, na jakich może nastąpić uchylenie lub zmiana prawomocnego wyroku,
muszą być zatem - jako wyjątek od wspomnianej reguły - interpretowane ściśle.
Instytucja wznowienia postępowania opiera się na przysługującej poza tokiem
instancji skardze o presumpcję wadliwego procesu i zastąpienie zapadłego
orzeczenia orzeczeniem nowym. Zakres postępowania zapoczątkowanego skargą
o wznowienie wytycza norma art. 412 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd rozpoznaje
sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia. Z brzmienia
cytowanego przepisu jednoznacznie wynika, że przedmiotem postępowania jest
udowodnienie istnienia podstawy, na której oparto skargę w konkretnej sprawie. W
konsekwencji zakres ponownego rozpoznania sprawy uwarunkowany jest
przyczyną wznowienia wskazaną przez skarżącego i nie jest dopuszczalne wyjście
poza tę przyczynę. W świetle art. 409 k.p.c. istotnym elementem skargi o
wznowienie postępowania jest zatem podanie podstawy tegoż wznowienia oraz jej
uzasadnienie. Skarga o wznowienie postępowania podlega badaniu przez sąd pod
kątem dopuszczalności o dwojakim charakterze, tj. dopuszczalności samej skargi
oraz dopuszczalności wznowienia postępowania. O dopuszczalności decyduje zaś
zachowanie ustawowego terminu do jej wniesienia (art. 407 i 408 k.p.c.) oraz
oparcie skargi na ustawowych podstawach wymienionych w art. 401, art. 4011
i
art. 403 k.p.c.
Nadzwyczajny charakter tego środka prawnego, skierowanego przeciwko
prawomocnemu orzeczeniu, powoduje, że wznowienie postępowania może
nastąpić wyłącznie z powodów ściśle określonych w ustawie. Katalog podstaw
wznowienia został zawarty w art. 401, art. 4011
i art. 403 k.p.c. i jest on
5
wyczerpujący. Wszelkie inne okoliczności, wykraczające poza sytuacje taksatywnie
wymienione w powołanych przepisach, nie mogą stanowić oparcia dla omawianej
skargi. W doktrynie funkcjonuje przy tym podział podstaw wznowienia na przyczyny
nieważności (art. 401 k.p.c.), które stanowią bezwzględny powód wznowienia w tym
znaczeniu, że ich stwierdzenie w każdym przypadku skutkuje uchyleniem
zaskarżonego orzeczenia, oraz tzw. podstawy restytucyjne (art. 403), których
istnienie uzasadnia uchylenie orzeczenia tylko w przypadku wystąpienia związku
przyczynowego zachodzącego między nimi a treścią rozstrzygnięcia, jak i wreszcie
tę podstawę, jaką jest wydanie wyroku w oparciu o akt normatywny uznany przez
Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, umową międzynarodową lub
ustawą (art. 4011
k.p.c.).
Godzi się zauważyć, że sformułowanie podstawy wznowienia w sposób
odpowiadający przepisom art. 401- 403 k.p.c. nie oznacza oparcia skargi na
ustawowej podstawie wznowienia, jeżeli już z samego jej uzasadnienia wynika, iż
wskazywana podstawa nie zachodzi (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28
października 1999 r., II UKN 174/99, OSNP 2001 nr 4, poz. 133; z dnia 7 lipca
2005 r., IV CO 6/05, LEX nr 155376; z dnia 17 września 2009 r., IV CZ 57/09,
niepublikowane; z dnia 22 października 2009 r., I UZ 64/09, LEX nr 560531 i z dnia
6 listopada 2009 r., I CZ 57/09, LEX nr 599744).
W rozpoznawanej sprawie skarżąca wskazała dwie podstawy wznowienia
postępowania: 1) wynikającą w art. 401 pkt2 k.p.c. nieważność postępowania
wskutek pozbawienia strony możności działania oraz 2) wymienione w art. 403 § 2
k.p.c. późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego
stosunku prawnego oraz nowe okoliczności faktyczne lub dowody.
Co do pierwszej podstawy wznowienia warto zauważyć, że implikujące
nieważność postępowania pozbawienie strony możności obrony przysługujących jej
praw, o którym mowa w powołanym przepisie, polega na całkowitym odjęciu stronie
w postępowaniu sądowym, wbrew jej woli, możności podejmowania czynności
procesowych zmierzających do ochrony jej sfery prawnej (por. orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia 21 czerwca 1961 r., 3 CR 953/60, Nowe Prawo 1963 nr 1,
s. 117 z glosą W. Siedleckiego i wyroki z dnia 20 stycznia 1966 r., II PR 371/65,
OSNCP 1966 nr 10, poz. 172 oraz z dnia 27 maja 1999 r., II CKN 318/98,
6
niepublikowany). Dlatego nie można stwierdzić nieważności postępowania, gdy
strona podjęła czynności w procesie, nawet doznając utrudnień w popieraniu
dochodzonych roszczeń lub obronie przed żądaniami strony przeciwnej (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1968 r., I CR 432/67, OSNCP 1969 nr 7-8,
poz. 137, z dnia 1 października 1998 r., I PKN 359/98, OSNAPiUS 1999 nr 21,
poz. 681, z dnia 2 kwietnia 1998 r., I PKN 521/97, OSNAPiUS 1999 nr 6, poz. 203 i
z dnia 10 marca 1998 r., I CKN 524/97, Prokuratura i Prawo 1999 nr 5, poz. 43).
Wymieniona przyczyna nieważności postępowania jest sformułowana w sposób
bardzo ogólny, przez co może obejmować różne stany faktyczne. Dlatego też
należy oceniać jej ewentualne wystąpienie przy uwzględnieniu konkretnych
okoliczności sprawy, bacząc że w grę wchodzą jedynie takie przypadki, w których
strona rzeczywiście była pozbawiona możności obrony i nie działała w
postępowaniu, a nie gdy mimo naruszenia przepisów procesowych podjęła jednak
czynności w tym postępowaniu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11
marca 2008 r., II CSK 593/07, LEX nr 494150). Do pozbawienia strony możliwości
obrony jej praw dochodzi wówczas, gdy z powodu naruszenia przez sąd
określonych przepisów lub zasad procedury cywilnej strona nie mogła brać i nie
brała udziału w postępowaniu lub istotnej jego części i nie miała możliwości
usunięcia skutków tych uchybień na następnych rozprawach poprzedzających
wydanie wyroku w danej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego
2004 r., IV CK 61/03, LEX nr 151538). W tym kontekście w orzecznictwie przyjmuje
się, że o nieważności postępowania z omawianej przyczyny można mówić tylko w
razie pozbawienia strony możności obrony jej praw, a nie jej ewentualnego
ograniczenia na etapie postępowania wcześniejszym niż etap bezpośrednio
poprzedzający wydanie wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2005 r.,
III CK 271/04, LEX nr 175995). Inaczej rzecz ujmując, przy ocenie, czy doszło do
pozbawienia strony możności działania, trzeba najpierw rozważyć, czy nastąpiło
naruszenie przepisów procesowych, następnie zbadać, czy uchybienie to wpłynęło
na możność strony do działania w postępowaniu, wreszcie ocenić, czy pomimo
zaistnienia wspomnianych przeszkód strona mogła bronić swych praw w procesie.
Dopiero w razie kumulatywnego spełnienia wszystkich tych warunków można
7
uznać, że strona została pozbawiona możności działania (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 marca 2008 r., V CSK 488/07, LEX nr 424315).
W przedmiotowej sprawie skarżąca nie przywołała żadnych z wyżej
wskazanych okoliczności mających świadczyć o pozbawieniu jej - na skutek
naruszenia przepisów proceduralnych przez Sąd lub przeciwnika procesowego -
możności obrony swych praw w postępowaniu zakończonym wyrokiem objętym
niniejszą skargą. Uzasadnienie tak określonej podstawy wznowienia nie może się
sprowadzać do polemiki z dokonaną przez sądy orzekające w sprawie oceną
prawną zaskarżonej decyzji organu rentowego i próby podważenia trafności
zapadłego rozstrzygnięcia. Ewentualna obraza prawa materialnego przy ferowaniu
zaskarżonego orzeczenia nie stanowić wszak podstawy wznowienia w rozumieniu
komentowanego przepisu.
Z kolei możliwość wznowienia postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c.
jest uzależniona od zaistnienia łącznie trzech przesłanek. Po pierwsze, wykrycia po
uprawomocnieniu się wyroku nowych okoliczności faktycznych lub środków
dowodowych, które istniały w toku postępowania, ale nie zostały w nim powołane.
Po drugie, możliwości wpływu tych okoliczności lub dowodów na wynik sprawy i po
trzecie, niemożności skorzystania z nich przez stronę w poprzednim postępowaniu
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2010 r., II PZ 12/10,
niepublikowane). W grę wchodzą zatem tylko okoliczności faktyczne i środki
dowodowe istniejące już w czasie trwania prawomocnie zakończonego
postępowania, nie zaś powstałe po tej dacie (postanowienia Sądu Najwyższego z
dnia 25 sierpnia 1999 r., III CKN 524/99, LEX nr 527116; z dnia 9 września 2000 r.,
II CKN 510/00, LEX nr 535989; z dnia 15 września 2005 r., II CZ 78/05, LEX nr
453799; z dnia 13 października 2005 r., IV CZ 96/05, LEX nr 186917; z dnia 22
lipca 2008 r., II UZ 31/08, LEX nr 500233; z dnia 4 września 2008 r., IV CZ 70/08,
LEX nr 658207 i z dnia 6 maja 2010 r., III PZ 3/10, LEX nr 602065), a przy tym nie
tylko nieujawnione ale i nieujawnialne, czyli takie, o jakich strona nie wiedziała i z
obiektywnych przyczyn (a więc nie wskutek opieszałości, zaniedbań, zapomnienia
czy błędnej oceny) wiedzieć nie mogła (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
10 lutego 1999 r., II CKN 807/98, LEX nr 78214; z dnia 20 grudnia 2006 r.,
IV 102/06, LEX nr 465619; z dnia 9 lipca 2008 r., V CZ 46/08, LEX nr 590291; z
8
dnia 16 lipca 2008 r., II CZ 46/08, LEX nr 646343; z dnia 19 marca 2010 r., II PZ
5/10, LEX nr 583798 i z dnia 17 czerwca 2010 r., III CZ 18/10, LEX nr 686067).
Nadto późniejsze wykrycie obejmuje jedynie okoliczności faktyczne i środki
dowodowe, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy, a zatem dotyczące podstawy
faktycznej dochodzonego przez powoda roszczenia (tj. uzasadniające przytoczony
w pozwie lub odpowiedzi na pozew stan faktyczny) i na tyle istotne, że ich
uwzględnienie spowodowałoby wydanie innego rozstrzygnięcia (postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1973 r., II CR 104/73, OSNCP 1974, nr 2,
poz. 29; z dnia 7 listopada 1973 r., I CO 5/73, Biul. SN 1974 nr 2, s. 24; z dnia 24
maja 1982 r., II CO 1/82, OSPIKA 1084 nr 2, poz. 27 i z dnia 8 maja 2008 r., V CZ
25/08, LEX nr 646372). Mogą to być zarówno fakty i dowody odnoszące się
bezpośrednio do postawy faktycznej spornego roszczenia, jak i dotyczące jej
pośrednio, tj. brane pod uwagę przy ocenie zebranego materiału dowodowego
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2008 r., I CZ 152/07, LEX nr
465908 i z dnia 6 lutego 2009 r., IV CZ 2/09, LEX nr 610222).
W myśl powołanego przepisu, wznowienie postępowania może też nastąpić
w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego
stosunku prawnego. Z przepisu tego jasno wynika, że podstawą wznowienia nie
jest jakikolwiek prawomocny wyrok, ale wyrok dotyczący tego samego (a nie
takiego samego) stosunku prawnego. O tożsamości stosunku prawnego można
mówić w sytuacji, gdy wyrok jest tożsamy zarówno od strony podmiotowej, jak i
przedmiotowej, czyli dotyczy – poza przypadkami następstwa prawnego i
rozszerzonej prawomocności wyroku (art. 365 § 1 k.p.c.) – tych samych osób oraz
tych samych praw i obowiązków pomiędzy tymi osobami, a inaczej mówiąc, gdy
przedmiotem rozstrzygnięcia w tym wyroku są te same prawa i obowiązki
dotyczące tych samych podmiotów, wynikające z określonych norm prawnych,
które pomiędzy nimi były przedmiotem rozstrzygnięcia w postępowaniu, którego
dotyczy skarga. Sama zbieżność stanów faktycznych i prawnych nie oznacza
tożsamości stosunku prawnego, a w związku z tym wykładni prawa dokonana w
wyroku objętym skargą o wznowienie postępowania, odmienna od wykładni
przedstawionej w wykrytym prawomocnym wyroku, na tle tych samych przepisów i
w podobnych, a nawet takich samych stanach faktycznych, nie stanowi podstawy
9
wznowienia w trybie art. 403 § 2 k.p.c. (por. m.in. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 26 marca 1999 r., III AO 10/99, OSNAPiUS – wkł. 1999 nr 15,
poz. 1; z dnia 14 marca 2000 r., II UZ 1/00, LEX nr 464485; z dnia 22 października
2009 r., I UZ 64/09, LEX nr 560531; z dnia 21 stycznia 2011 r., II PZ 51/10, LEX nr
784934).
W przedmiotowej sprawie skarżąca domagając się wznowienia
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia
17 października 2012 r., sygn. akt III AUa …/12, powołuje się na fakt późniejszego
wykrycie wyroku tego samego Sądu z dnia 23 lipca 2013 r., sygn. akt III AUa …/12,
w którym w analogicznym stanie faktycznym i prawnym zapadło odmienne
rozstrzygnięcie niż w sprawie objętej niniejszą skargą. Jednakże mimo owego
podobieństwa kontekstu faktycznego i prawnego obydwu spraw, każda z nich
zapoczątkowana została odrębną decyzją organu rentowego, której treść - w
zakresie zakwestionowanym w odwołaniu strony od tej decyzji - wyznaczała
przedmiot sporu, zakreślając ramy kognicji i rozstrzygnięć sądów orzekających. Nie
zachodzi zatem tożsamość przedmiotowa rozstrzygnięć objętych wymienionymi
wyżej wyrokami, co wyklucza istnienie tej podstawy wznowienia postępowania, jaką
jest późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego
stosunku prawnego.
Wyrok zapadły już po prawomocnym zakończeniu sprawy objętej skargą o
wznowienie postępowania nie jest też nową okolicznością lub nowym dowodem w
rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. Co więcej – dla uzyskania przymiotu podstawy
wznowienia z komentowanego przepisu treść wspomnianego wyroku musiałaby
rzutować na sferę faktyczną niniejszej sprawy i stawiać pod znakiem zapytania
prawidłowość ustaleń dokonanych w tym zakresie przez sądy orzekające.
Tymczasem – jak wynika z twierdzeń skarżącej – powoływane przez stronę
późniejsze orzeczenie sądowe jest efektem innej wykładni przepisów stanowiących
podstawę prawną rozstrzygnięcia zapadłego w podobnej sprawie. Odmienna
interpretacja przepisów zaprezentowana przez sąd w wyroku wydanym w sprawie o
zbliżonym stanie faktycznym nie jest zaś postawą wznowienia postępowania, o
jakiej mowa w art. 403 § 2 k.p.c.
10
Reasumując, wobec niewykazania przez skarżącą ustawowych podstaw
wznowienia postępowania, słuszna była decyzja Sądu drugiej instancji o
odrzucenia skargi z mocy art. 410 § 1 k.p.c. W konsekwencji tego, zażalenie na
postanowienie tej treści podlega oddaleniu stosownie do art. 39814
k.p.c. w związku
z art. 3941
§ 3 k.p.c.