II CZ 106/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:15-04-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 136/12 I CZ 139/12 I CZ 143/12 I CZ 168/12 I CZ 30/15 I CZ 92/15 I PKN 642/00 I PKN 845/00 I UK 15/11 I UK 15/11 II CSK 274/11 III CSK 330/10 III CZ 77/12 IV CSK 299/10 IV CZ 147/12 IV CZ 156/12 IV CZ 53/14 IV CZ 6/15 V CZ 7/15 I CK 505/03 I CKN 486/00 I PK 140/07 II CK 293/02
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CZ 106/15
POSTANOWIENIE
Dnia 18 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa H. S. i J. S.
przeciwko Portowi Lotniczemu […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 lutego 2016 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 27 sierpnia 2015 r.,
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące
postępowania w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2015 r. uchylił wyrok Sądu
Rejonowego w P. z dnia 20 lutego 2015 r., oddalający powództwo H.S. i J. S.
przeciwko Portowi Lotniczemu […] o zapłatę odszkodowania za obniżenie wartości
nieruchomości w wyniku utworzenia strefy ograniczonego użytkowania dla lotniska
[…] i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania temu sądowi.
Pozwana wniosła na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie na powyższy
wyrok. Dochodząc jego uchylenia i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P. zarzuciła naruszenie
przepisów prawa materialnego, tj. art. 129 ust. 2 p.o.ś. w zw. z §§ 3, 4 i 8
uchwały /12 Sejmiku Województwa z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie
utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla Lotniska […] oraz naruszenie
przepisów postępowania, tj. art. 386 § 4 i art. 382 k.p.c. w zw. z art. 227 i 278 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Kognicja Sądu
Najwyższego w postępowaniu zażaleniowym obejmuje jedynie przesłanki
uzasadniające orzeczenie kasatoryjne (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 25 października 2012 r., I CZ 136/12, nie publ., z dnia 25 października
2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r., I CZ 143/12,
nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3, poz. 41,
z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 28 listopada 2012 r.,
III CZ 77/12, OSNC 2013, nr 4, poz. 54 i z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12,
nie publ.). Jeżeli jego podstawą był art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Najwyższy bada, czy
sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo czy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Ocena nie może
wkraczać w merytoryczne kompetencje sądu drugiej instancji rozpoznającego
apelację (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2014 r.,
3
IV CZ 53/14, z dnia 18 marca 2015, I CZ 30/15, z dnia 29 października 2015 r., I CZ
92/15 - nie publ.). Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. nie jest bowiem
środkiem prawnym służącym kontroli materialnoprawnej podstawy orzeczenia,
która może być przeprowadzona wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym.
Konsekwentnie Sąd Najwyższy w postępowaniu, wszczętym zażaleniem
opartym na art. 3941
§ 11
k.p.c., dokonuje oceny, czy sąd drugiej instancji
prawidłowo zakwalifikował określoną sytuację procesową w aspekcie przyjętej
podstawy orzeczenia kasatoryjnego i w zależności od jej wyniku oddala zażalenie,
albo uchyla zaskarżone postanowienie. Pojęcie „nierozpoznania istoty sprawy”
budzi wątpliwości interpretacyjne. Przeważa jednak stanowisko, że nie można go
wiązać z pominięciem rozpoznania części roszczeń lub wydaniem orzeczenia tylko
co do części zgłoszonego żądania. Obejmuje ono zatem sytuacje, gdy sąd nie
orzekł o istocie sprawy z tej przyczyny, że nietrafnie przyjął brak legitymacji czynnej
lub biernej, zarzuty przedwczesności powództwa, przedawnienia lub prekluzji
dochodzonego roszczenia. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 9 stycznia 2001 r.,
I PKN 642/00 (OSNAPiUS 2002, nr 17, poz. 409), z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN
845/00 (OSNP 2004, nr 3, poz. 46), z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00 (OSP
2003, nr 3, poz. 36), z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02, z dnia 24 marca
2004 r., I CK 505/03 (Monitor Spółdzielczy 2006, nr 6, s. 45) oraz z dnia
16 czerwca 2011 r., I UK 15/11 (OSNP 2012, nr 15-16, poz. 199) stwierdził,
że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu
pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd
zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów
strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub
procesowa unicestwiająca roszczenie. W wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r.,
IV CSK 299/10 Sąd Najwyższy przyjął, że pojęcie „istoty sprawy”, o którym mowa
w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialnoprawnego, zatem ma miejsce,
gdy sąd nie zbadał materialnoprawnej podstawy dochodzonych roszczeń, jak też
skierowanych przeciwko nim zarzutów merytorycznych, tj. nie odniósł się do tego
co jest przedmiotem sprawy uznając, że nie jest to konieczne. W wyroku z dnia
12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11 przyjęto, że nierozpoznanie istoty sprawy
dotyczy niezbadania roszczenia będącego podstawą powództwa, czy zarzutu
4
przedawnienia, potrącenia, a w postanowieniu z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK
330/10, że nie chodzi o niedokładności postępowania, polegające na tym,
że sąd pierwszej instancji nie wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły
służyć do należytego rozpoznania sprawy lub nie rozważył wszystkich okoliczności.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07 (OSNP 2009, nr 1-
2, poz. 2) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że do nierozpoznania istoty sprawy nie dochodzi
wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie opiera się na przesłance
procesowej lub materialnoprawnej unicestwiającej, lecz wynika z merytorycznej
oceny zasadności powództwa w świetle przepisów prawa materialnego pozwanego,
od którego powód domaga się odszkodowania i nie ustalił wysokości szkody,
nie stanowi nierozpoznania istoty sprawy.
Podzielając powyższą wykładnię Sąd Najwyższy stwierdza, że Sąd drugiej
instancji dokonał prawidłowej oceny podstawy uzasadniającej wydanie
wyroku kasatoryjnego. W przedmiotowym wypadku doszło bowiem do
nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu przyjętym wyżej na skutek wadliwej
oceny przez Sąd Rejonowy podstawy dochodzonego roszczenia, czego
następstwem jest konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości w związku z roszczeniami odszkodowawczymi wywodzonymi z faktu
zmniejszenia wartości nieruchomości ze względu na immisje powstałe wskutek
wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania. Konieczność przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości występuje w sytuacji, gdy sąd pierwszej
instancji nie przeprowadził w ogóle postępowania dowodowego albo
przeprowadził dowody wyłącznie na okoliczności nieistotne dla rozstrzygnięcia
sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2015 r.,
IV CZ 6/15 - nie publ.). Taka sytuacja nastąpiła w niniejszej sprawie, ponieważ sąd
pierwszej instancji przeprowadzał jedynie dowody w zakresie obniżenia wartości
nieruchomości wskutek ograniczeń ustanowionych wprost w rozporządzeniu
o utworzeniu obszaru ograniczonego użytkowania, czyli dotyczące jednej
z potencjalnych podstaw faktycznych rozstrzygnięcia, pomijając dalsze okoliczności
wskazane przez powodów w ramach podstawy faktycznej powództwa. Podkreślić
należy, że w tym wypadku, mimo możliwości uzupełnienia czy ponowienia
dowodów w postępowaniu apelacyjnym nie jest uzasadnione przejęcie przez
5
sąd drugiej instancji obowiązku przeprowadzenia dowodowego w zakresie
niezbędnym do prawidłowego ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia oraz
rozważenia całego zebranego materiału, z uwagi na powstanie niebezpieczeństwa
jednoinstancyjnego rozpoznania sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 marca 2015 r., V CZ 7/15 - nie publ.).
Jak wskazano wyżej zagadnienia prawidłowości wykładni i zastosowania
przepisów prawa materialnego pozostają poza zakresem kognicji Sądu
Najwyższego. W obecnym postępowaniu zażaleniowym zarzuty naruszenia
przepisów prawa materialnego nie mogą być zatem poddane ocenie w aspekcie
merytorycznej zasadności.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił zażalenie (art. 39814
w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c.) i pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące postępowanie w sprawie
(art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.).
kc
jw
POSTANOWIENIE
Dnia 18 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa H. S. i J. S.
przeciwko Portowi Lotniczemu […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 lutego 2016 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 27 sierpnia 2015 r.,
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące
postępowania w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2015 r. uchylił wyrok Sądu
Rejonowego w P. z dnia 20 lutego 2015 r., oddalający powództwo H.S. i J. S.
przeciwko Portowi Lotniczemu […] o zapłatę odszkodowania za obniżenie wartości
nieruchomości w wyniku utworzenia strefy ograniczonego użytkowania dla lotniska
[…] i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania temu sądowi.
Pozwana wniosła na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie na powyższy
wyrok. Dochodząc jego uchylenia i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P. zarzuciła naruszenie
przepisów prawa materialnego, tj. art. 129 ust. 2 p.o.ś. w zw. z §§ 3, 4 i 8
uchwały /12 Sejmiku Województwa z dnia 30 stycznia 2012 r. w sprawie
utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla Lotniska […] oraz naruszenie
przepisów postępowania, tj. art. 386 § 4 i art. 382 k.p.c. w zw. z art. 227 i 278 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Kognicja Sądu
Najwyższego w postępowaniu zażaleniowym obejmuje jedynie przesłanki
uzasadniające orzeczenie kasatoryjne (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 25 października 2012 r., I CZ 136/12, nie publ., z dnia 25 października
2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r., I CZ 143/12,
nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3, poz. 41,
z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 28 listopada 2012 r.,
III CZ 77/12, OSNC 2013, nr 4, poz. 54 i z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12,
nie publ.). Jeżeli jego podstawą był art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Najwyższy bada, czy
sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo czy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Ocena nie może
wkraczać w merytoryczne kompetencje sądu drugiej instancji rozpoznającego
apelację (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2014 r.,
3
IV CZ 53/14, z dnia 18 marca 2015, I CZ 30/15, z dnia 29 października 2015 r., I CZ
92/15 - nie publ.). Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. nie jest bowiem
środkiem prawnym służącym kontroli materialnoprawnej podstawy orzeczenia,
która może być przeprowadzona wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym.
Konsekwentnie Sąd Najwyższy w postępowaniu, wszczętym zażaleniem
opartym na art. 3941
§ 11
k.p.c., dokonuje oceny, czy sąd drugiej instancji
prawidłowo zakwalifikował określoną sytuację procesową w aspekcie przyjętej
podstawy orzeczenia kasatoryjnego i w zależności od jej wyniku oddala zażalenie,
albo uchyla zaskarżone postanowienie. Pojęcie „nierozpoznania istoty sprawy”
budzi wątpliwości interpretacyjne. Przeważa jednak stanowisko, że nie można go
wiązać z pominięciem rozpoznania części roszczeń lub wydaniem orzeczenia tylko
co do części zgłoszonego żądania. Obejmuje ono zatem sytuacje, gdy sąd nie
orzekł o istocie sprawy z tej przyczyny, że nietrafnie przyjął brak legitymacji czynnej
lub biernej, zarzuty przedwczesności powództwa, przedawnienia lub prekluzji
dochodzonego roszczenia. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 9 stycznia 2001 r.,
I PKN 642/00 (OSNAPiUS 2002, nr 17, poz. 409), z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN
845/00 (OSNP 2004, nr 3, poz. 46), z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00 (OSP
2003, nr 3, poz. 36), z dnia 25 listopada 2003 r., II CK 293/02, z dnia 24 marca
2004 r., I CK 505/03 (Monitor Spółdzielczy 2006, nr 6, s. 45) oraz z dnia
16 czerwca 2011 r., I UK 15/11 (OSNP 2012, nr 15-16, poz. 199) stwierdził,
że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu
pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd
zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów
strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub
procesowa unicestwiająca roszczenie. W wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r.,
IV CSK 299/10 Sąd Najwyższy przyjął, że pojęcie „istoty sprawy”, o którym mowa
w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialnoprawnego, zatem ma miejsce,
gdy sąd nie zbadał materialnoprawnej podstawy dochodzonych roszczeń, jak też
skierowanych przeciwko nim zarzutów merytorycznych, tj. nie odniósł się do tego
co jest przedmiotem sprawy uznając, że nie jest to konieczne. W wyroku z dnia
12 stycznia 2012 r., II CSK 274/11 przyjęto, że nierozpoznanie istoty sprawy
dotyczy niezbadania roszczenia będącego podstawą powództwa, czy zarzutu
4
przedawnienia, potrącenia, a w postanowieniu z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK
330/10, że nie chodzi o niedokładności postępowania, polegające na tym,
że sąd pierwszej instancji nie wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły
służyć do należytego rozpoznania sprawy lub nie rozważył wszystkich okoliczności.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07 (OSNP 2009, nr 1-
2, poz. 2) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że do nierozpoznania istoty sprawy nie dochodzi
wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie opiera się na przesłance
procesowej lub materialnoprawnej unicestwiającej, lecz wynika z merytorycznej
oceny zasadności powództwa w świetle przepisów prawa materialnego pozwanego,
od którego powód domaga się odszkodowania i nie ustalił wysokości szkody,
nie stanowi nierozpoznania istoty sprawy.
Podzielając powyższą wykładnię Sąd Najwyższy stwierdza, że Sąd drugiej
instancji dokonał prawidłowej oceny podstawy uzasadniającej wydanie
wyroku kasatoryjnego. W przedmiotowym wypadku doszło bowiem do
nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu przyjętym wyżej na skutek wadliwej
oceny przez Sąd Rejonowy podstawy dochodzonego roszczenia, czego
następstwem jest konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości w związku z roszczeniami odszkodowawczymi wywodzonymi z faktu
zmniejszenia wartości nieruchomości ze względu na immisje powstałe wskutek
wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania. Konieczność przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości występuje w sytuacji, gdy sąd pierwszej
instancji nie przeprowadził w ogóle postępowania dowodowego albo
przeprowadził dowody wyłącznie na okoliczności nieistotne dla rozstrzygnięcia
sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2015 r.,
IV CZ 6/15 - nie publ.). Taka sytuacja nastąpiła w niniejszej sprawie, ponieważ sąd
pierwszej instancji przeprowadzał jedynie dowody w zakresie obniżenia wartości
nieruchomości wskutek ograniczeń ustanowionych wprost w rozporządzeniu
o utworzeniu obszaru ograniczonego użytkowania, czyli dotyczące jednej
z potencjalnych podstaw faktycznych rozstrzygnięcia, pomijając dalsze okoliczności
wskazane przez powodów w ramach podstawy faktycznej powództwa. Podkreślić
należy, że w tym wypadku, mimo możliwości uzupełnienia czy ponowienia
dowodów w postępowaniu apelacyjnym nie jest uzasadnione przejęcie przez
5
sąd drugiej instancji obowiązku przeprowadzenia dowodowego w zakresie
niezbędnym do prawidłowego ustalenia podstawy faktycznej orzeczenia oraz
rozważenia całego zebranego materiału, z uwagi na powstanie niebezpieczeństwa
jednoinstancyjnego rozpoznania sprawy (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 26 marca 2015 r., V CZ 7/15 - nie publ.).
Jak wskazano wyżej zagadnienia prawidłowości wykładni i zastosowania
przepisów prawa materialnego pozostają poza zakresem kognicji Sądu
Najwyższego. W obecnym postępowaniu zażaleniowym zarzuty naruszenia
przepisów prawa materialnego nie mogą być zatem poddane ocenie w aspekcie
merytorycznej zasadności.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił zażalenie (art. 39814
w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c.) i pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi, który wyda orzeczenie kończące postępowanie w sprawie
(art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.).
kc
jw