Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 55/15
POSTANOWIENIE
Dnia 11 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku J. B. i B. B.
przy uczestnictwie Z. Ł. i A. Ł.
o rozgraniczenie,
oraz z wniosku Z. Ł. i A. Ł.
przy uczestnictwie J. B. i B. B.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 grudnia 2015 r.,
zażalenia uczestników Z. Ł. i A. Ł.
na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 23 kwietnia 2015 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w W. – po ponownym rozpoznaniu sprawy z wniosku B. i J.
małż. B. przy uczestnictwie Z. i A. małż. Ł. o rozgraniczenie oraz sprawy z wniosku
Z. i A. małż. Ł. przy uczestnictwie B. i J.małż. B. o zasiedzenie – postanowieniem z
dnia 13 czerwca 2014 r. dokonał rozgraniczenia nieruchomości położonej w R.,
stanowiącej działkę nr 342, objętej księgą wieczystą nr […], z nieruchomością
stanowiącą działkę nr 343, objętą księgą wieczystą nr […] oraz z nieruchomością
stanowiącą działkę nr 344, objętą księgą wieczystą nr […], ustalił, że granica
między tymi nieruchomościami przebiega wzdłuż linii oznaczonej kolorem zielonym
łączącej punkty 9262, 7244, 1969, 3636 i 6385, a następnie wzdłuż ogrodzenia
oznaczonego linią koloru czarnego z kropką między punktami 6385, 34, 5 do
punktu 11789, oznaczoną na zarysie podstawowym do planu rozgraniczenia,
sporządzonego w dniu 26 marca 2009 r. przez geodetę inż. J. H., oddalił wniosek o
zasiedzenie w części dotyczącej fragmentu nieruchomości stanowiącej działkę nr
342 w zakresie pasa gruntu na wschód od linii wyznaczonej przez punkty 3636 i
6385 oznaczone na zarysie podstawowym do planu rozgraniczenia, sporządzonego
w dniu 26 marca 2009 r. przez geodetę inż. J. H., a w pozostałym zakresie
postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia umorzył i orzekł o kosztach
postępowania. Ustalił, że nieruchomości, których dotyczy postępowanie o
rozgraniczenie były objęte postępowaniem scaleniowym, zakończonym decyzją
Kierownika Urzędu Rejonowego w K. z dnia 28 grudnia 1991 r., i na podstawie tej
decyzji granice zostały uwidocznione w ewidencji gruntów. Wnioskodawcy są
właścicielami nieruchomości stanowiącej działkę nr 342, a uczestnicy postepowania
właścicielami sąsiednich nieruchomości, składających się z działek nr 343 i 344.
Sąd Rejonowy uznał, że granica między nieruchomością obejmującą działkę
nr 342 a sąsiednimi działkami nr 343 i 344 wynikająca z dokumentacji
zgromadzonej w ewidencji gruntów jest zgodna ze stanem prawnym nieruchomości,
stwierdzonym decyzją wydaną w postępowaniu scaleniowym. Granica na odcinku
od pkt 9262 przez pkt 7244 do pkt 1869 oznaczona na zarysie podstawowym do
planu rozgraniczenia sporządzonego w dniu 26 marca 2009 r. przez inż. J. H.
pozostaje poza sporem. Uczestnicy podnieśli natomiast zarzut zasiedzenia części
działki nr 342 oznaczonej na wspomnianym zarysie punktami 11789, 376, 8049, 34
3
i 5, 3636 oraz liniami koloru zielonego oraz koloru czarnego z kropką, a ponadto
części oznaczonej kolorem różowym na mapie sporządzonej przez geodetę J. O.
Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że z dniem 1 stycznia 2001 r. doszło do
zasiedzenia części działki nr 342 oznaczonej na zarysie podstawowym do planu
rozgraniczenia sporządzonego przez inż. J. H. oraz że uczestnicy nie wykazali
przesłanek zasiedzenia w odniesieniu do spornego pasa gruntu o szerokości 1 m
na wschód od linii wyznaczonej przez punkty nr 3636 i 6385. Z tej przyczyny w
odnośnym zakresie oddalił wniosek o zasiedzenie, a w pozostałym umorzył
postępowanie, jako bezprzedmiotowe.
Po rozpoznaniu sprawy na skutek apelacji obu stron, Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2015 r. uchylił zaskarżone postanowienie w
części orzekającej o rozgraniczeniu nieruchomości (pkt 1), w części umarzającej
postępowanie o zasiedzenie (pkt 3) oraz w części orzekającej o kosztach
postępowania (pkt 4, 5, 6 i 7) i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania. Podkreślił, że przedmiotem rozpoznania były sprawy z wniosku B. i J.
małż. B. przy uczestnictwie Z. i A. małż. Ł. o rozgraniczenie oraz z wniosku Z. i A.
małż. Ł. przy uczestnictwie B. i J. małż. B. o stwierdzenie zasiedzenia części
działki nr 342, które w dniu 22 czerwca 2011 r. zostały połączone do wspólnego
rozpoznania i rozstrzygnięcia. Powodowało to konieczność wyrzeczenia o żądaniu
każdej z połączonych spraw, przy czym ze względu na przesądzający charakter
sprawy o zasiedzenie, sprawie tej przysługiwało pierwszeństwo w rozpoznaniu. Od
uwzględnienia bądź oddalenia tego wniosku w zakresie części działki nr 342
zależały bowiem zarówno treść żądania, jak i zakres rozpoznania sprawy o
rozgraniczenie. Uznając, że doszło do zasiedzenia części działki nr 342 Sąd
Rejonowy powinien dać temu wyraz w osobnym rozstrzygnięciu, co
doprowadziłoby do podziału tej działki i wydzielenia z jej obszaru przedmiotu
zasiedzenia. Wyrzeczenie takie było konieczne ponieważ zgłoszono co do niego
odrębne żądanie, a ponadto ze względu na powagę rzeczy osądzonej i
przewidziane w art. 365 k.p.c. związanie zakresem orzeczenia. Brak takiego
orzeczenia i tylko przesłankowe rozstrzygnięcie zarzutu zasiedzenia oznacza, że
Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.
4
Sąd Okręgowy podkreślił, że w razie uwzględnienia wniosku o zasiedzenie
i zamieszczenia stosownego wyrzeczenia w sentencji, konieczna będzie
modyfikacja wniosku o rozgraniczenie, ponieważ na skutek podziału powstanie
nowa działka granicząca z działką wnioskodawców, a ustalenie przebiegu linii
granicznej miedzy tymi działkami będzie wymagało zasięgnięcia opinii biegłego
geodety. Nie bez znaczenia jest również okoliczność, że w zależności od ustaleń
może dojść do zasiedzenia na rzecz innej osoby niż uczestnicy postępowania.
Wszystko to prowadzi do wniosku – skonstatował Sąd Okręgowy – że
w pierwszej kolejności zachodzi potrzeba wyrzeczenia o zasiedzeniu i wydanie
postanowienia wstępnego, dopiero wtedy bowiem stanie się aktualne postępowanie
rozgraniczeniowe. W tej sytuacji konieczne stało się uchylenie zaskarżonego
postanowienia z wyjątkiem punktu 2, oddalającego wniosek o zasiedzenie
oznaczonej w nim części działki nr 342, ponieważ w tym zakresie postanowienie
Sądu pierwszej instancji stało się prawomocne.
W zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego uczestnicy postępowania,
Z. i A. małż. Ł., wnieśli o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania. Zarzucili naruszenie 386 § 1 i 4 w związku z art. 13 § 2 i art. 385 w
związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez uchylenie postanowienia Sądu pierwszej instancji
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania pomimo braku podstaw do
wydania orzeczenia kasatoryjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie trzeba zaznaczyć, że, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem,
kontrola dokonywana przez Sąd Najwyższy na skutek zażalenia przewidzianego
w art. 3941
§ 11
k.p.c. ma charakter formalny, skupiający się na przesłankach
uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji, bez wkraczania w kompetencje sądu
in merito. Oznacza to, że Sąd Najwyższy – poza przypadkami nieważności
postępowania, o których mowa w art. 386 § 2 k.p.c. – bada, czy sąd drugiej
instancji dokonał prawidłowej oceny wskazanych w art. 386 § 4 k.p.c. przyczyn
uzasadniających uchylenie orzeczenia sądu pierwszej instancji; innymi słowy, czy
rzeczywiście sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo czy
rzeczywiście wydanie orzeczenia wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Dokonywana kontrola ma przy tym charakter czysto
5
procesowy, Sąd Najwyższy bowiem nie może wkraczać w merytoryczne
kompetencje sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację (zob. postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CZ 136/12, nie publ., z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r.,
I CZ 143/12, nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, nie publ., z dnia
9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ
77/12, nie publ., z dnia 15 lutego 2013 r., I CZ 5/13, nie publ., z dnia 10 kwietnia
2013 r., IV CZ 21/13, nie publ., z dnia 23 maja 2013 r., IV CZ 50/13, nie publ.,
z dnia 21 listopada 2013 r., III CZ 51/13, nie publ., z dnia 6 marca 2014 r., V CZ
13/14, nie publ. i z dnia 6 czerwca 2014 r., IV CZ 27/14, nie publ.).
W niniejszej sprawie u podstaw orzeczenia kasatoryjnego legła ocena Sądu
Okręgowego, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, ponieważ
w wydanym orzeczeniu nie zmieścił odrębnego wyrzeczenia o żądaniu każdej
z połączonych spraw, co w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia było konieczne ze
względu na powagę rzeczy osądzonej oraz przewidziane w art. 365 k.p.c.
związanie zakresem orzeczenia.
Przez nierozpoznanie istoty sprawy – jak przyjmuje się w orzecznictwie –
należy przede wszystkim rozumieć niezbadanie podstawy merytorycznej
dochodzonego roszczenia. O sytuacji takiej można mówić, jeżeli np. sąd nie
wniknął w całokształt okoliczności sprawy, ponieważ pozostając w mylnym
przekonaniu ograniczył się do zbadania jedynie kwestii legitymacji procesowej
jednej ze stron lub kwestii przedawnienia, w związku z czym przedwcześnie oddalił
powództwo albo jeżeli zaniechał zbadania merytorycznych zarzutów pozwanego,
związanych z ewentualną wierzytelnością wzajemną, przysługującą pozwanemu
wobec powoda. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi również w sytuacji,
w której sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej
o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w związku z tym w sprawie zachodzi
potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń faktycznych.
Skorzystanie w takim wypadku z możliwości uzupełnienia postępowania
dowodowego przez sąd drugiej instancji godziłoby w zasadę dwuinstancyjności
postępowania sądowego, zagwarantowaną w art. 176 Konstytucji (zob. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, nie publ., z dnia
6
21 października 2005 r., III CK 161/05, nie publ., z dnia 20 lipca 2006 r., V CSK
140/06, nie publ., z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 661/09, nie publ., z dnia
26 stycznia 2011 r., IV CSK 299/10, nie publ. i z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK
274/11, nie publ. oraz postanowienia z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97,
nie publ., z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22,
z dnia 25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 9 listopada 2012 r.,
IV CZ 156/12, nie publ., z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, nr 5,
poz. 68, z dnia 15 lutego 2013 r., I CZ 186/12, nie publ., z dnia 26 września 2013 r.,
II CZ 43/13, nie publ., z dnia 25 kwietnia 2014 r., II CZ 117/13, nie publ., z dnia
13 listopada 2014 r., V CZ 73/14, nie publ., z dnia 20 lutego 2015 r., V CZ 119/14,
nie publ., z dnia 26 marca 2015 r., V CZ 7/15, nie publ., z dnia 2 lipca 2015 r., V CZ
39/15, nie publ. i z dnia 26 czerwca 2015 r., I CZ 60/15, nie publ.).
W połączonych sprawach o rozgraniczenie oraz o stwierdzenie zasiedzenia,
rozstrzygniętych postanowieniem Sądu pierwszej instancji z dnia 13 czerwca
2014 r., nie wystąpiła żadna z sytuacji, które w świetle utrwalonego orzecznictwa
Sądu Najwyższego są uznawane za nierozpoznanie istoty sprawy. Sąd pierwszej
instancji w związku z wnioskiem uczestników o stwierdzenie zasiedzenia części
działki nr 342 zbadał przesłanki zasiedzenia i dokonał ich oceny prawnej, której dał
wyraz w uzasadnieniu wydanego orzeczenia. Wynika z niego w jakim zakresie
i z jakich przyczyn wniosek o stwierdzenie zasiedzenia został przez Sąd pierwszej
instancji uwzględniony, a w jakim uznany za nieuzasadniony. W tej sytuacji samo
niezamieszczenie wyrzeczenia o zasiedzeniu w sentencji wydanego postanowienia
nie może być uznane za nierozpoznanie istoty sprawy.
Uszło uwagi Sądu Okręgowego, że w przyjętym w kodeksie postępowania
cywilnego systemie apelacji pełnej cum benefitio novorum sąd drugiej instancji
rozpatruje sprawę ponownie, w związku z czym postępowanie apelacyjne ma
charakter rozpoznawczy, że sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym
(art. 382 k.p.c.), że musi samodzielnie dokonać jurydycznej oceny dochodzonych
żądań i zastosować właściwe przepisy prawa materialnego i usunąć ewentualne
błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one
wytknięte w apelacji (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego,
7
zasadę prawną, z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6,
poz. 55).
Rację mają więc skarżący podnosząc, że Sąd Okręgowy – z naruszeniem
art. 386 § 4 k.p.c. – przyjął, iż doszło do nierozpoznania istoty sprawy i w wyniku tej
błędnej oceny wydał orzeczenie kasatoryjne.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 zd. pierwsze
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i postanowił
o kosztach postępowania zażaleniowego zgodnie z art. 108 § 2 w związku z art.
39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
kc
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13