Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I Ca 146/17

POSTANOWIENIE

Dnia 20 września 2017r.

Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny
w składzie następującym :

Przewodniczący : SSO Mariusz Nazdrowicz (spraw.)

Sędziowie : SO Aneta Sudomir – Koc

SO Andrzej Witka – Jeżewski

Protokolant : sekr. Ewelina Jakubiak

po rozpoznaniu w dniu 7 września 2017r. we Włocławku

na rozprawie
sprawy z wniosku (...) S.A. w G.
z udziałem K. M., A. N., R. N.
i Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta Miasta W.
na skutek apelacji uczestników postępowania
K. M., A. N. i R. N.
o zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu

p o s t a n a w i a

I. zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie 1 (pierwszym) w ten tylko sposób, że datę zasiedzenia określić na 1 stycznia 1985r. ;

II. oddalić apelację w pozostałej części ;

III. zasądzić solidarnie od uczestników postępowania K. M., A. N. i R. N. na rzecz wnioskodawcy (...) S.A. w G. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów
w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Aneta Sudomir – Koc SSO Mariusz Nazdrowicz SSO Andrzej Witka – Jeżewski

Sygn. akt I Ca 146/17

U z a s a d n ni e n i e

Aczkolwiek w apelacji uczestników postępowania K. M., A. N. i R. N. podniesiony został zarzut, który mógłby zostać odczytany jako dotyczący ustaleń faktycznych (poprzez użycie sformułowania „sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego”, która miała się wyrażać w dokonaniu oceny dowodów w sposób nie dający się pogodzić
z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego) to jednak jego analiza wskazuje, że w istocie nie dotyczył on tej kwestii. Argumentacja przedstawiona na jego poparcie i odwołanie się do niewłaściwego – w ocenie skarżących – przyjęcia przez Sąd
I instancji, że posiadania wnioskodawcy i jego poprzedników prawnych miało charakter nieprzerwany przez cały okres biegu zasiedzenia świadczą o tym, że skarżący ci za pomocą tak skonstruowanego zarzutu starali się wykazać uchybienie w zakresie zastosowania przepisów art. 172 kc w zw. z art. 292 kc. Ciągłość posiadania jest bowiem przesłanką nabycia własności (służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu) przez zasiedzenie. Tego rodzaju wadliwość może być zwalczana wyłącznie za pomocą zarzutu obrazy prawa materialnego. W szczególności więc omawiany zarzut należy potraktować jako podważający zasadność zastosowania przywołanych przepisów prawa materialnego.

Skoro nie został zgłoszony zarzut dotyczący sfery ustaleń faktycznych, a Sąd odwoławczy nie przeprowadził postępowania dowodowego uzasadnienie jego postanowienia ograniczać się będzie do elementów wskazanych w art. 387 § 2^{(

1)} kpc w zw.
z art. 13 § 2 kpc. Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że o wyłączeniu możliwości zastosowania przepisu art. 387§ 2^{(

1)} kpc nie decyduje jedynie werbalne brzmienie zarzutu, ale jego rzeczywista treść, która podlega badaniu przez Sąd II instancji (por. np. wyroki Sądów Apelacyjnych: w Krakowie z 28 września 2016 roku I ACa 829/16 nie publ., Legalis nr 1543865, w Warszawie z 5 kwietnia 2016 roku VI ACa 334/15 nie publ., Legalis nr 1461148, w Warszawie z 9 lutego 2016 roku VI ACa 65/15 nie publ., Legalis nr 14284820
i w Katowicach z 19 listopada 2015 roku I ACa 618/15 nie publ., Legalis nr 1393020).
W tych warunkach można ograniczyć się do konstatacji, że Sąd Okręgowy przyjął ustalenia
I instancji jako własne czyniąc je podstawą orzekania w postępowaniu apelacyjnym.

Najdalej idącym zarzutem apelacyjnym jest zarzut nieistnienia przed dniem
3 sierpnia 2008 roku (tj. datą wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw – Dz. U. Nr 116, poz. 731) podstawy prawnej do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści tożsamej ze służebnością przesyłu, gdyż nie istniała taka instytucja prawna. Tymczasem w orzecznictwie od dawna jednolicie wskazuje się, że było to jak najbardziej możliwe (z wyjątkowo bogatego orzecznictwa tytułem przykładu można wymienić wyroki i postanowienia Sądu Najwyższego: z 19 maja 2004 roku III CK 496/02 nie publ., LEX nr 152 776, z 11 marca 2005 roku II CK 489/04 nie publ., LEX nr 301735, z 31 maja 2006 roku IV CSK 149/05 nie publ., LEX nr 258681, z 8 września 2006 roku II CSK 112/06 nie publ., LEX nr 139240, z 4 października 2006 roku II CSK 119/06 nie publ., LEX nr 447190, z 10 lipca 2008 roku III CSK 73/08 nie publ., LEX nr 461735, z 7 listopada 2008 roku II CSK 326/08 nie publ., LEX nr 1130159,
z 12 grudnia 2008 roku II CSK 389/08 nie publ., LEX nrf 484715, z 5 czerwca 2009 roku
I CSK 392/08 nie publ., LEX nr 578032, z 22 lipca 2010 roku I CSK 606/09 nie publ., LEX nr 737248, z 6 lipca 2011 roku I CSK 157/11 nie publ., LEX nr 1050400, z 26 lipca 2012 roku II CSK 752/11 nie publ., LEX nr 1218185, z 6 lutego 2013 roku V CSK 129/12 nie publ., LEX n r 1294483, z 7 października 2015 roku I CSK 633/15 nie publ., LEX nr 2147273, z 15 listopada 2016 roku III CSK 422/15 nie publ., LEX nr 2188640 i z 8 września 2016 roku II CSK 822/15 nie publ., LEX nr 2186057 oraz uchwały : z 7 października 2008 roku III CZP 89/08 nie publ., LEX nr 458125, 7 sędziów Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 2011 roku III CZP 10/11 OSNC 2011/12/129, z 22 maja 2013 roku III CZP 18/13 OSNC 2013/12/139 i z 27 czerwca 2013 roku III CZP 31/12 nie publ., LEX nr 1324958; niejako ukoronowaniem tej linii orzeczniczej jest uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 2014 roku III CZP 87/13 nie publ., OSNC 2014/7-8/68, w której Sąd Najwyższy zapatrywanie to – choć wywołujące w doktrynie krytyczne oceny – w pełni podzielił) stanowisko powyższe jest błędne. Sąd Okręgowy we Włocławku w pełni akceptuje wspomniany ugruntowany pogląd Sądu Najwyższego, czemu już wielokrotnie dawał wyraz (ostatnio min. w uzasadnieniach postanowień z 5 marca 2015 roku I Ca 218/14 i z 28 kwietnia 2016 roku I Ca 45/16 nie pub.). W konsekwencji przedmiotowy zarzut należało uznać za całkowicie chybiony.

Pozostałe zarzuty apelacyjne ( koncentrujące się – najogólniej mówiąc – wokół niewykazania przez wnioskodawcę przeniesienia na niego posiadania urządzeń przesyłowych i ciągłości tego posiadania – nie tylko są pozbawione słuszności, ale także nie do końca zrozumiałe. Najwyraźniej umknęło uwagi apelujących, że Sąd a quo stwierdził zasiedzenie na rzecz poprzednika prawnego wnioskodawcy (Skarb Państwa) a nie na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego. W świetle niekwestionowanych ustaleń faktycznych, zgodnie z którymi linia energetyczna została oddana do użytku w latach 1958 – 1959 problem przeniesienia posiadania na poszczególne jednostki organizacyjne po 1985 roku w kontekście przepisu art. 176 § 1 kc jest bezprzedmiotowy. Jest rzeczą oczywistą, że wspomniany przepis (mający odpowiednie zastosowanie także do przeniesienia posiadania służebności) może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy do takiego przeniesienia dochodzi jeszcze przed nabyciem służebności przez zasiedzenie (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 maja 2016 roku V CSK 547/15 nie publ., LEX nr 2080888). Do czasu obowiązywania art. 128 kc
(tj. 31 stycznia 1989 roku) nabycie przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesylu mogło nastąpić jedynie do jednolitego funduszu własności państwowej (z licznego orzecznictwa przykładowo postanowienia Sądu Najwyższego: z 2 marca 2017 roku V CSK 356/16 nie publ., z 13 stycznia 2016 roku V CSK 224/15 nie publ., LEX nr 1977833 i z 12 lutego 2015 roku IV CSK 280/14 nie publ., LEX nr 1660670. Zarówno przy przyjęciu w ślad za Sądem meriti dat zasiedzenia na 1 stycznia 1975 roku jak i przy dacie przyjętej przez Sąd odwoławczy (1 stycznia 1985r.) jakiekolwiek przeniesienie posiadania
w rozumieniu art. 176 § 1 kc i art. 348 kc nie wchodzi tutaj w grę. Podobnie przedstawia się sytuacja w odniesieniu do ciągłości posiadania, która objęta jest domniemaniem ustanowionym w przepisie art. 340 kc. Skarżący nie podjęli nawet próby jego obalenia poprzez wykazanie, że do wskazanych dat doszło do przerwy w biegu posiadania.

Ubocznie można zauważyć, że zgodnie z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z 11 czerwca 2015 roku III CZP 112/14 OSNC 2015/11/127 stwierdzenie zasiedzenia może nastąpić tylko na rzecz osoby wskazanej przez wnioskodawcę lub innego uczestnika postępowania. Wszyscy uczestnicy postępowania o zasiedzenie mogą żądać jego stwierdzenia nie tylko na siebie, ale także na rzecz osób trzecich. Warunkiem skuteczności takiego żądania jest wykazanie interesu prawnego w rozumieniu art. 609 § 1 kpc w żądaniu stwierdzenia zasiedzenia na rzecz wskazywanej osoby. W rozpatrywanej sprawie istniała teoretycznie możliwość podważenia przez apelujących interesu wnioskodawcy w domaganiu się stwierdzenia zasiedzenia na Skarbu Państwa. Wymagałoby to jednak sformułowania zarzutu naruszenia prawa procesowego, do którego należy przepis art. 609 § kpc, gdyż Sąd II instancji jest związany zarzutami dotyczącymi prawa procesowego; nie wiążą go natomiast zarzuty naruszenia prawa materialnego (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008 roku III CZP 49/07 OSNC 2008/6/55). Jedynie marginalnie można w tych warunkach zauważyć, że dla Sądu Okręgowego rozpoznającego apelację wspomniany interes jest oczywisty, gdyż niewątpliwie (...) S.A. jest następcą prawnym poprzedników władających nieruchomością. Urządzenia przesyłowe przez cały czas znajdowały się na przedmiotowym gruncie i były wykorzystywane do przesyłu energii elektrycznej. Działalnie to jest kontynuowane przez wnioskodawcę, który powołując się na fakt następstwa prawnego dąży do uzyskania tytułu prawnego upoważniającego do korzystania z nieruchomości uczestników postępowania.

Mimo bezzasadności zarzutów apelacyjnych wniesienie środka odwoławczego skutkowało konieczności korekty daty, z jaką zostało stwierdzone zasiedzenie. Sąd Rejonowy przyjął bowiem, że poprzednik prawny wnioskodawcy wykonywał posiadanie w dobrej wierze, co sprawiło, że termin zasiedzenia w świetle prawidłowo zastosowanych przepisów kodeksu cywilnego i przepisów wprowadzających kodeks cywilny wynosił 10 lat. Ze stanowiskiem tym nie sposób się jednak zgodzić.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego od szeregu już lat dominuje tzw. tradycyjna koncepcja dobrej wiary, zgodnie z którą nie jest w dobrej wierze ten, kto wykonuje prawo, o którym wie, że mu nie przysługuje, ale także ten, kto wykonuje nieprzysługujące mu prawo bez tej świadomości, jeżeli przy dołożeniu należytej staranności mógłby dowiedzieć się o rzeczywistym stanie prawnym danej sytuacji (przykładowo z bardzo bogatego orzecznictwa uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 6 grudnia 1991 roku – zasada prawna – III CZP 108/91 OSNC 1992/48 oraz postanowienia tego Sądu: z 22 grudnia 1998 roku II CKN 59/98 nie publ., LEX nr 847118 i z 4 listopada 1999 roku II CKN 560/98 nie publ., LEX nr 50703, które to judykaty zostały powtórzone w szeregu późniejszych orzeczeniach). Przyjęcie rozumienia dobrej wiary w związku z wykonywaniem posiadania prowadzącego do zasiedzenia, w tym służebności o treści służebności przesyła, oznacza, że za osobę zasiadającą tę służebność w dobrej wierze można uznać jedynie tego, kto korzysta nie w zakresie treści dowolnego prawa, ale wyłącznie w zakresie służebności o treści służebności przesyłu, a w danych okolicznościach jego błędne przekonanie o przysługiwaniu mu uprawnień mieszczących się w zakresie tej służebności jest usprawiedliwione. Wytworzenie się błędnego, ale w danych okolicznościach usprawiedliwionego przekonania
o powstaniu na rzecz przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych posadowionych na cudzym gruncie służebności o treści służebności przesyłu musiałoby mieć oparcie
w zdarzeniach, których zaistnienie mogło wywołać takie przekonania (np. uchwała Sądu Najwyższego z 20 listopada 2015 roku III CZP 76/15 OSNC 2016/12/138, postanowienie tego Sądu z 3 lutego 2016 roku nie publ., LEX nr 2010226). Niejako ukoronowaniem tej linii orzeczniczej jest najnowsza uchwała Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2016 roku III CZP 86/16 nie publ., LEX nr 212826, w której wskazano, że rozstrzygając o posiadaniu służebności
o treści odpowiadającej służebności przesyłu w dobrej lub złej wierze należy mieć na względzie całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących uzyskaniu posiadania służebności; domniemanie dobrej wiary jest obalone, gdy z całokształtu okoliczności wynika, że przedsiębiorca przesyłowy w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien był wiedzieć przy zachowaniu wymaganej staranności, że do nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia przesyłowe, nie przysługuje mu prawo o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Należy w tym miejscu zaznaczyć, że wybudowanie na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych przez korzystające z nich przedsiębiorstwo po uzyskaniu decyzji wydawanych w procesie budowlanym nie rozstrzyga o możliwości zakwalifikowania posiadania nieruchomości, na której te urządzenia zostały posadowione, jako wykonywanego w dobrej wierze (uchwała Sądu Najwyższego z 20 listopada 2015 roku III CZP 76/15 OSNC 2016/12/138). Sąd I instancji przypisał więc nadmierne znaczenie decyzjom podejmowanym w procesie lokalizacyjnym, które ze swej istoty nie kreowały tytułu co cudzej nieruchomości w postaci służebności o treści służebności przesyłu. Posiadacz znajdujący się w takiej sytuacji nie może być uznany za posiadacza w dobrej wierze, a więc takiego, który w sposób usprawiedliwiony (choć błędny) jest przekonany, że jego posiadanie jest legalne. O takim zakwalifikowaniu posiadania służebności mogłyby świadczyć inne okoliczności ustalone w konkretnej sprawie, ale nie samo to, że posiadacz służebności uzyskał wspomniane decyzje i na ich podstawie wznosił urządzenia. Takich okoliczności
w rozpatrywanym przypadku nie ma. Nie jest nią w szczególności – na co powoływał się wnioskodawca w uzasadnieniu wniosku – samo wybudowanie urządzeń przesyłowych na podstawie przepisów ustawy z dnia 28 czerwca 1950 roku o powszechnej elektryfikacji wsi
i osiedli (Dz. U. Nr 28, p. 256 ze zm.). Pogląd wyrażony w postanowienia Sądu Najwyższego z 23 września 2010 roku III CSK 319/09 ( na który powoływała się spółka) jest sprzeczny ze wskazanym wyżej i utrwalonym rozumieniem tego pojęcia. Jest on także odosobniony, gdyż w ugruntowanym orzecznictwie Sąd Najwyższy wyjaśnił, że zajęcie cudzej nieruchomości
i umieszczenie na niej urządzeń energetycznych bez tytułu prawnego jest równoznaczne ze złą wiarą (przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z: 25 listopada 2008 roku II CSK 346/08 nie publ., LEX nr 484714, z 3 kwietnia 2009 roku II CSK 400/08 nie publ., LEX nr 607253, z 24 lipca 2009 roku II CSK 121/09 nie publ., LEX nr 686359, 17 marca 2010 roku II CSK 439/09 nie publ., LEX nr 738477 i postanowienia tego Sądu z 6 września 2013 roku V CSK 440/12 nie punl. LEX nr 1391378). Sąd odwoławczy zapatrywania wyrażonego we wspomnianym postanowieniu również nie podziela. Gdyby nawet hipotetycznie przyjąć – choć w ocenie Sądu Okręgowego brak jest ku temu jakichkolwiek uzasadnionych podstaw – że o dobrej wierze przedsiębiorcy przesyłowego (jej poprzednika prawnego) miałoby przesądzać wzniesienie urządzeń elektroenergetycznych na podstawie w/w ustawy to niezbędne byłoby udowodnienie, że w takim trybie do tego doszło. Wymagałoby to
w szczególności przedstawienia dokumentu w postaci zarządzenia o powszechnej elektryfikacji (art. 1 ust. 1 ustawy) nawiązującego do przedmiotowej nieruchomości lub co najmniej innych dokumentów świadczących o upoważnieniu do ingerencji w prawo własności nieruchomości na wskazanej podstawie prawnej. Takich dokumentów wnioskodawca jednak nie przedłożył.

W konsekwencji należało uznać, że w niniejszej sprawie doszło do obalenia domniemania wyrażonego w art. 7 kc.

Do obalenia tego domniemania może dojść nie tylko w wyniku inicjatywy dowodowej uczestników postępowania. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie podkreślono, ze fakty domniemane powinny podlegać ocenie w kontekście wszystkich zebranych w sprawie dowodów, niezależnie od tego, która ze stron wnioskowała o przeprowadzenie dowodu. Nie jest również wyłączone stosowanie domniemań faktycznych, jeśli byłyby do tego podstawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 20 kwietnia 1994 roku i CRN 44/94, OSNC 1994, Nr 12, poz. 245; z dnia 7 października 2010 roku IV CSK 152/10, LEX nr 707912 czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1997 roku II CKN 378/97, OSP 1998, nr 6, poz. 111 z dnia 7 maja 2014 roku II CSK 472/13, Legalis). Inaczej mówiąc obalenie wspomnianego domniemania może być wynikiem przeprowadzonego postępowania dowodowego. Wyraźnie trzeba przy tym rozróżniać ciężar dowodzenia od oceny, czy w zależności od wyników postępowania dowodowego w danej sprawie domniemanie dobrej wiary zostało in concreto obalone. A taka właśnie sytuacja zaistniała - jak wyżej wskazano – w rozpatrywanym przypadku.

Brak dobrej wiary w chwili objęcia posiadania służebności po stronie poprzednika prawnego wnioskodawcy sprawił, że termin zasiedzenia wynosił 20 lat, począwszy od 1 stycznia 1965 roku. Upłynął on z dniem 1 stycznia 1985 roku i w tej części zaskarżone postanowienie podlegało zmianie (art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc).
W pozostałej części apelacja podlegała oddaleniu (art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc).

O kosztach postępowania rozstrzygnięto na podstawie art. 520 § 3 kpc. Sprawy o stwierdzenie zasiedzenia ze swej istoty należą do tych, w których interesy uczestników są ze sobą sprzeczne (postanowienie Sądu Najwyższego z 26 lipca 2012 roku II CZ 86/12 nie publ., LEX nr 1228797). Należało zatem zasądzić od skarżących na rzecz wnioskodawcy jako wygrywającemu sprawę w całości w II instancji (wspomniana modyfikacja zaskarżonego orzeczenia nie zmienia faktu, że co do zasady apelacja została oddalona, co przesądza o przegraniu sprawy przez uczestników w postępowaniu apelacyjnym) wszystkie poniesione przez niego koszty. Sprowadzały się one do wynagrodzenia reprezentującego go pełnomocnika w osobie radcy prawnego (240 zł - § 5 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 obowiązującego w chwili wniesienia apelacji rozporządzenia
z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych – Dz. U. 2015.1804 ze zm.).

SSO Aneta Sudomir – Koc SSO Mariusz Nazdrowicz SSO Andrzej Witka-Jeżewski.

I Ca 146/17

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE