Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 56/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa D. B.
przeciwko Szkole Podstawowej w B.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 15 stycznia 2014 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od D. B. na rzecz Szkoły Podstawowej w B. kwotę
120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy w C. przywrócił powódkę
D. B. do pracy w pozwanej Szkole Podstawowej w B. na poprzednie warunki pracy i
2
płacy oraz zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.160 zł tytułem
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy pod warunkiem jej podjęcia.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka pracowała w Szkole Podstawowej w B.
oraz Zespole Szkół Ogólnokształcących […] na podstawie umowy o pracę, która z
dniem 22 lutego 2005 r. przekształciła się w stosunek pracy na podstawie
mianowania. Od dnia 17 listopada 2003 r. powódka pełniła obowiązki dyrektora
Zespołu Szkół Ogólnokształcących […], a w okresie od 1 sierpnia 2005 r. do 31
sierpnia 2010 r. zajmowała stanowisko dyrektora tego Zespołu. Uchwałą Rady
Gminy D. z dnia 29 lutego 2012 r., doszło do likwidacji Gimnazjum w B. oraz
rozwiązania Zespołu Szkół Ogólnokształcących […] i utworzenia Szkoły
Podstawowej w B. Na posiedzeniu Rady Pedagogicznej Zespołu Szkół w dniu 15
maja 2012 r. przedstawiono kryteria, według których miały nastąpić zwolnienia
nauczycieli. W Zespole Szkół Ogólnokształcących […] w roku szkolnym 2011/2012
pracowało 21 nauczycieli. Trzech nauczycieli - powódka, M. P. i A. S. nauczało
języka polskiego. Powódka posiada wykształcenie wyższe o kierunku filologia
polska i specjalność nauczycielska, posiada 20-letni staż pracy oraz awans
zawodowy nauczyciela dyplomowanego. M. P. od 1 września 2012 r. pełni
obowiązki dyrektora Szkoły Podstawowej w B., wcześniej była dyrektorem Zespołu
Szkół Ogólnokształcących […]. Jest nauczycielem dyplomowanym, posiadającym
24-letni staż pracy oraz wykształcenie wyższe o kierunku filologia polska. A. S.
posiada wykształcenie wyższe z zakresu bibliotekarstwa oraz ukończone studia
podyplomowe o kierunku filologia polska i historia. Jest nauczycielem
dyplomowanym z 14-letnim stażem pracy. W dniu 18 maja 2012 r. powódka
otrzymała wypowiedzenie stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy -
Karta Nauczyciela z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który
upłynął w dniu 31 sierpnia 2012 r. Przyczyną wypowiedzenia było „rozwiązanie
Zespołu Szkół Ogólnokształcących [...], likwidacja Gimnazjum i utworzenie Szkoły
Podstawowej w B., zmniejszenie ilości uczniów, połączenie zajęć w klasach oraz
ograniczenie zatrudnienia w trybie art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela - 14 godzin
języka polskiego na dwóch nauczycieli”.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał wypowiedzenie
powódce stosunku pracy dokonane w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26
3
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 191 ze
zm.) za nieuzasadnione wobec zastosowania przez pozwaną Szkołę niewłaściwych
kryteriów doboru pracowników do zwolnienia, co doprowadziło do rozwiązania
stosunku pracy z nauczycielem o większym stażu pracy i o wyższych kwalifikacjach
niż nauczycielka A. S. Kwestia posiadania przez tę ostatnią „szerszego zakresu
uprawnień nauczycielskich” została podniesiona dopiero w postępowaniu
sądowym, co „czyni wypowiedzenie pozwanego nierzeczywistym”. Ponadto
powódka była jedyną nauczycielką, którą wytypowano do rozwiązania stosunku
pracy. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że w tej sytuacji brak jest podstaw do
przyjęcia, iż strona pozwana zastosowała obiektywne i rzetelne kryteria doboru
nauczyciela do wypowiedzenia stosunku pracy. W przypadku powódki nie został
również wykazany jakikolwiek związek między zmianami organizacyjnymi u strony
pozwanej a możliwością dalszego zatrudniania powódki. Likwidacja szkoły, zmiany
organizacyjne i zmiany planu nauczania uzasadniają bowiem rozwiązanie stosunku
pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela tylko wówczas, gdy
zadania szkoły wykonywane przez nauczyciela nie podlegają przekazaniu innej
placówce oświatowej (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 marca 2005 r., I PK
271/04). Tymczasem w rozpoznawanej sprawie zadania polegające na kształceniu i
wychowaniu dzieci ze zlikwidowanej placówki oświatowej zostały powierzone
nowemu zakładowi pracy jakim jest Szkoła Podstawowa w B. W tym przypadku
przekazanie materialnej bazy kształcenia nowemu podmiotowi nie mogło mieć
przesądzającego znaczenia.
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w L., w uwzględnieniu
apelacji pozwanej Szkoły, zmienił powyższy wyrok i oddalił powództwo.
Sąd odwoławczy zaaprobował ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej
instancji, jednakże nie podzielił dokonanej przez ten Sąd oceny prawnej w aspekcie
art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela i art. 45 k.p.
Sąd drugiej instancji wskazał, że w sprawie bezsporne jest, iż powódka była
zatrudniona w Zespole Szkół Ogólnokształcących - w Szkole Podstawowej, na
stanowisku nauczyciela języka polskiego. W 2009 r. uzyskała stopień awansu
zawodowego nauczyciela dyplomowanego. Na podstawie uchwały Rady Gminy D.
z dnia 20 lutego 2012 r. doszło do likwidacji Zespołu Szkół z dniem 31 sierpnia
4
2012 r. i utworzenia Szkoły Podstawowej. W związku z tymi zmianami
organizacyjnymi uległa zmniejszeniu do 14 liczba godzin języka polskiego. Na
posiedzeniu Rady Pedagogicznej w dniu 15 maja 2012 r. przedstawiono kryteria
doboru, według których miały nastąpić zwolnienia nauczycieli. Powódka odmówiła
podpisania protokołu o zapoznaniu się z kryteriami. Konsekwencją likwidacji
Zespołu Szkół były zmiany w planie nauczania i brak możliwości zapewnienia
powódce godzin [pensum], co doprowadziło do wypowiedzenia jej stosunku pracy
na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela.
W ocenie Sądu drugiej instancji, o ile sąd nie jest uprawniony do badania
zasadności i celowości zmian organizacyjnych, to jest uprawniony do oceny
formalnej i merytorycznej poprawności czynności dokonywanych przez dyrektora
szkoły w sprawach ze stosunku pracy. Kontrola ta dotyczy doboru nauczycieli do
zwolnienia w okolicznościach przewidzianych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Norma zawarta w pkt 2 tego przepisu przyznaje dyrektorowi kompetencję wyboru
nauczycieli, z którymi nastąpi rozwiązanie stosunku pracy z uwagi na ustawowo
określone potrzeby organizacyjne szkoły. Powyższe uprawnienie dyrektora może
być zweryfikowane wyłącznie w razie pozytywnego wykazania, że wybór ten był
rażąco dowolny lub w sposób oczywisty dyskryminował nauczyciela zwalnianego.
Przenosząc to na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd Okręgowy stwierdził, że
jako kryteria doboru nauczycieli do zwolnienia strona pozwana w pierwszej
kolejności wskazała: kwalifikacje formalne, stopień awansu, kwalifikacje zawodowe,
ukończenie studiów kierunkowych i podyplomowych dających kwalifikacje do
nauczania danego przedmiotu, dodatkowe kwalifikacje, kursy dające możliwość
nauczania drugiego przedmiotu zgodnie z potrzebami szkoły i inne formy
doskonalenia. Kolejnym kryterium była realizacja zadań opiekuńczo-
wychowawczych oraz opiekuńczych w szkole, wynikających z pensum godzin
dydaktycznych oraz dodatkowo wykonywanych przez nauczycieli czynności,
aktualna ocena pracy, ocena realizacji zadań dodatkowych, osiągnięcia w pracy
dydaktyczno-wychowawczej i osiągnięcia uczniów w egzaminach zewnętrznych,
zaangażowanie w życie szkoły itp. Były to więc kryteria precyzyjne, szeroko ujęte i
umożliwiające obiektywne ich zastosowanie. Oceniając ich zastosowanie Sąd
drugiej instancji podkreślił, że powódka jest nauczycielem dyplomowanym z
5
20-letnim stażem i ukończyła tylko studia wyższe z zakresu filologii polskiej. Z kolei
A. S. jest nauczycielem dyplomowanym z 14-letnim stażem i ukończyła studia
wyższe z zakresu bibliotekoznawstwa oraz studia podyplomowe z zakresu filologii
polskiej i historii. Przed reorganizacją powódka uczyła tylko języka polskiego, zaś
A. S. języka polskiego i historii, przy czym była ona jedynym nauczycielem
uczącym tego przedmiotu. Ilość 14 godzin języka polskiego, jakie pozostały po
reorganizacji, nie pozwalała na ich podział pomiędzy dwóch nauczycieli. W tej
sytuacji przyjęte przez stronę pozwaną kryterium możliwości nauczania dwóch
przedmiotów (języka polskiego i historii) jest właściwe, jasne, czytelne i obiektywne.
Kryterium to spełniała nauczycielka A. S., a nie powódka, która posiada kwalifikacje
wyłącznie do nauczania języka polskiego. Gdyby przydzielić powódce wszystkie
godziny języka polskiego, to i tak nie miałaby ona pełnego pensum, a nie posiada
kwalifikacji do nauczania innego przedmiotu. Wyższe kwalifikacje posiadała zatem
A. S., która mogła uczyć dwóch przedmiotów i tych przedmiotów po reorganizacji
nauczała. Zdaniem Sądu odwoławczego, w tych okolicznościach różnica w stażu
pracy obu nauczycielek nie może być kryterium decydującym, skoro większe
predyspozycje do nauczania posiada nauczyciel z krótszym stażem pracy.
Dokonując wyboru do zwolnienia z pracy dyrektor szkoły zobowiązany jest
kierować się nie tylko interesem nauczyciela, ale przede wszystkim dobrem
uczniów i zapewnieniem prawidłowego toku ich kształcenia.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła: I. naruszenie prawa materialnego,
a to art. 45 § 1 w związku z art. 30 § 4, art. 30 § 1 pkt 2, art. 183a § 1, art. 183b k.p.
oraz art. 22 ust. 2 i art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, przez uznanie, że po pierwsze -
nieprzydzielenie powódce godzin języka polskiego, powodujące rozwiązanie z nią
stosunku pracy, pomimo że powódka legitymowała się większymi kwalifikacjami
(dłuższym stażem nauczania danego przedmiotu, ukończone studia magisterskie
kierunkowe) do wykonywania tego obowiązku niż inni pracownicy, którym te
obowiązki powierzono, nie stanowi naruszenia art. 45 § 1 w związku z art. 30 § 4
oraz art. 30 § 1 pkt 2 k.p. i jest wystarczającą przyczyną rozwiązania stosunku
pracy oraz po drugie - niezaproponowanie powódce co najmniej połowy
obowiązkowego pensum godzin, gdy taka możliwość w pozwanej Szkole istniała,
uzasadnia wypowiedzenie jej umowy o pracę; II. naruszenie prawa procesowego,
6
tj. art. 328 § 2 w związku z art. 316 § 1, art. 382 i art. 391 § 1 k.p.c., przez
nieodniesienie się w uzasadnieniu wyroku do zarzutów powódki zgłaszanych w
toku postępowania, których pominięcie spowodowało de facto nierozpoznanie istoty
sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. w zakresie: 1) nieodniesienia się do zarzutu
braku kwalifikacji innego nauczyciela do nauczania języka polskiego w Szkole ze
względu na niespełnienie wymagań do nauczania tego przedmiotu z powodu braku
odpowiedniego przygotowania pedagogicznego, o którym mowa w art. 9 ust. 1 pkt
1 Karty Nauczyciela; 2) pominięcia, że inna nauczycielka języka polskiego ma
wykształcenie uprawniające do pracy w bibliotece i winna być zobowiązana do
podjęcia tam czynności, tym bardziej że w chwili składania oświadczenia o
wypowiedzeniu zgodnie z arkuszem pracy Szkoły godziny te nie zostały żadnemu
nauczycielowi przydzielone; 3) nieuwzględnienia, że powódka była przez cały czas
zatrudniona w Szkole Podstawowej w B., a więc zmiany organizacyjne polegające
na likwidacji Gimnazjum i rozwiązaniu Zespołu Szkół w B. nie pozostają w żadnym
związku z podjętą przez stronę pozwaną decyzją o rozwiązaniu z nią umowy o
pracę (nie utworzono nowej szkoły podstawowej, jak wynika to z uzasadnienia
wypowiedzenia umowy o pracę, gdyż szkoła podstawowa, w której została
zatrudniona powódka, w dalszym ciągu istnieje), co uzasadnia przekonanie, że Sąd
odwoławczy nie wziął za podstawę rozstrzygnięcia całego stanu rzeczy istniejącego
w chwili zamknięcia rozprawy.
Wskazując na powyższe zarzuty powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
Zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Jest więc związany granicami
skargi kasacyjnej wyznaczonymi jej podstawami, co oznacza, że nie może
uwzględniać naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez
skarżącego. Sąd Najwyższy nie jest bowiem uprawniony do samodzielnego
dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do tego, jakiego
aktu prawnego (przepisu) dotyczy podstawa skargi. Nie może także zastąpić
7
skarżącego w wyborze podstawy kasacyjnej, jak również w przytoczeniu przepisów,
które mogłyby być naruszone przy wydawaniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd
Najwyższy może zatem skargę kasacyjną rozpoznawać tylko w ramach tej
podstawy, na której ją oparto, odnosząc się jedynie do przepisów, których
naruszenie zarzucono. Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod
pojęciem podstawy skargi kasacyjnej rozumie się konkretne przepisy prawa, które
zostały w niej wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku
nastąpiło z ich obrazą.
W pierwszym rzędzie niezasadny jest zarzut naruszenia przepisów
postępowania, upatrywany w obrazie art. 328 § 2 w związku z art. 316 § 1, art. 382
i art. 391 § 1 k.p.c., co - w ocenie skarżącej - doprowadziło „de facto do
nierozpoznania istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c.” Przepis art. 386 § 4
k.p.c. określa, jak ma postąpić sąd drugiej instancji, jeżeli uzna, że sąd pierwszej
instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Skarżąca zdaje się więc sugerować, że Sąd
odwoławczy powinien uchylić wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazać mu
sprawę do ponownego rozpoznania. Jeżeli tak, to po pierwsze - skarżąca
niekonsekwentnie wnosi o wydanie orzeczenia kasatoryjnego tylko w odniesieniu
do wyroku Sądu odwoławczego, a po drugie - jej twierdzenie o nierozpoznaniu
istoty sprawy jest bezpodstawne, gdyż do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi
wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co
było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy
żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że
istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2013 r., II PZ 28/13,
OSNP 2014 nr 10, poz. 146 i szeroko powołane w nim orzecznictwo). Taka
sytuacja nie zaistniała w sprawie, w której wniesiona została rozpoznawana skarga
kasacyjna.
Nietrafne są również pozostałe zarzuty.
Do obrazy przez sąd odwoławczy art. 328 § 2 w związku z art. 316 § 1 i
art. 391 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby nie uwzględnił on zmiany
stanu faktycznego lub prawnego zaistniałej w toku postępowania apelacyjnego i nie
wyjaśnił jej wpływu na wynik sprawy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12
8
kwietnia 2012 r., I PK 160/11, LEX nr 1243002; z dnia 5 października 2012 r.,
IV CSK 166/12, LEX nr 1228619; z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 314/12, LEX nr
1307999 oraz z dnia 21 marca 2013 r., III CSK 205/12, LEX nr 1324297). Na takie
zdarzenia skarżąca nie wskazuje.
Zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę
skargi kasacyjnej wówczas, kiedy skarżący wykaże, że sąd drugiej instancji
bezpodstawnie pominął część zebranego materiału, co doprowadziło do
zaniechania poczynienia ustaleń faktycznych, które były istotne dla rozstrzygnięcia
sprawy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przez pominięcie
zebranego materiału należy rozumieć niezajęcie co do niego stanowiska przez sąd
(pominięcie przy dokonywaniu ustaleń oraz nieuwzględnienie w ramach
dokonywanych rozważań). Nie jest jednak pominięciem zebranego materiału
niepodzielenie przez sąd twierdzeń strony lub nieuwzględnienie zgłoszonych przez
nią wniosków, jeżeli sąd - obojętnie z jakich powodów i czy pogląd ten jest
merytorycznie trafny - uzasadnił swoje stanowisko w tym względzie (por. np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012 r., II UK 144/11, Monitor Prawa Pracy
2012 nr 5, s. 265-270 i powołane w nim orzeczenia). Sąd Okręgowy - aczkolwiek
nie wyraził tego wprost - nie pominął tak rozumianego materiału sprawy.
Mianowicie odniósł się do kwestii kwalifikacji nauczycielki A. S. do nauczania
języka polskiego i historii, stwierdzając, że legitymuje się ona stopniem awansu
zawodowego nauczyciela dyplomowanego. Co prawda z taką oceną skarżąca się
nie zgadza, powołując się na art. 9 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela, jednak
zasadność oceny Sądu drugiej instancji nie leży w płaszczyźnie art. 382 k.p.c., ale
należy do sfery prawa materialnego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 marca
2008 r., III UK 65/07, LEX nr 459314 oraz z dnia 14 stycznia 2014 r., II UK 211/13,
LEX nr 1422262). W tym zakresie skarżąca nie formułuje w podstawie kasacyjnej
zarzutu jego naruszenia. Sąd Okręgowy nie pominął również, że inna nauczycielka
ma wykształcenie uprawniające do pracy w bibliotece, ale wziął także pod uwagę,
że zarówno przed zmianami organizacyjnymi, jak i po nich realizowała ona
nauczanie języka polskiego i historii, przy czym była jedynym nauczycielem
uczącym tego drugiego przedmiotu. Nieuwzględnienie przez Sąd odwoławczy
stanowiska skarżącej, że nauczycielka ta powinna być zobowiązana do podjęcia
9
czynności w bibliotece, nie należy do sfery art. 382 k.p.c. Wreszcie Sąd drugiej
instancji nie pominął okoliczności, że przed wypowiedzeniem stosunku pracy
skarżąca świadczyła pracę w Szkole Podstawowej, ale wziął także pod uwagę, że
Szkoła ta wchodziła w skład Zespołu Ogólnokształcącego […], który był
pracodawcą skarżącej. Trafność oceny wpływu zmian organizacyjnych,
polegających na likwidacji Zespołu (pracodawcy) i utworzeniu w jego miejsce
Szkoły Podstawowej, jako samodzielnej placówki, na niemożność zatrudnienia w
pełnym wymiarze zajęć nauczyciela, który świadczył pracę w Szkole wchodzącej
wcześniej w skład zlikwidowanego Zespołu, leży poza regulacją art. 382 k.p.c.
W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzucono obrazę
art. 45 § 1 w związku z art. 30 § 4, art. 30 § 1 pkt 2, 183a
§ 1, 183b
k.p. oraz art. 20
ust. 1 i art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela. Konstrukcja zarzutów nie uwzględnia, że
przepisy Kodeksu pracy mają zastosowanie do spraw wynikających ze stosunku
pracy nauczycieli nie bezpośrednio, ale poprzez odesłanie z art. 91c ust. 1 Karty
Nauczyciela.
Zarzut naruszenia art. 183a
§ 1 i art. 183b
k.p. jest niezrozumiały, gdyż
Kodeks pracy nie zawiera przepisów o takich jednostkach redakcyjnych. Gdyby
nawet przyjąć, że skarżącej chodzi o art. 183a
§ 1 i art. 183b
k.p., to pierwszy z nich
wprowadza zakaz dyskryminacji ze względu na wymienione w nim przesłanki, a
drugi zawiera szereg jednostek redakcyjnych regulujących różne zagadnienia
związane z naruszeniem tego zakazu przez pracodawcę. Ponieważ skarżąca
zarzutu tego bliżej nie uzasadnia, nie wiadomo, w jaki sposób przepisy te miałyby
zostać naruszone przez Sąd drugiej instancji, który ich nie stosował. Nie wiadomo
również, na czym miałoby polegać naruszenie przez ten Sąd art. 30 § 1 pkt 2 k.p.,
który określa jeden ze sposób rozwiązania umowy o pracę i w ogóle nie znajduje
zastosowania do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym.
Powiązanie przez skarżącą art. 45 § 1 z art. 30 § 4 k.p. zupełnie nie odpowiada
sformułowanemu przez nią sposobowi ich naruszenia, który polegać ma na
uznaniu, że „nieprzydzielenie powódce godzin języka polskiego (…) jest
wystarczającą przyczyną rozwiązania stosunku pracy”. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że przyczyna wypowiedzenia ma dwojakie
znaczenie: jedno występuje w aspekcie zgodności z prawem czynności
10
pracodawcy (i tego dotyczy art. 30 § 4 k.p.), a drugie - jej zasadności. Według art.
45 § 1 k.p. są to niezależne od siebie przesłanki oceny określonych w tym przepisie
roszczeń. Wypowiedzenie umowy o pracę bez wskazania przyczyny lub bez jej
odpowiedniego skonkretyzowania uważa się za dokonane z naruszeniem prawa, a
ściślej - z art. 30 § 4 k.p., natomiast wypowiedzenie, które nastąpiło z dostatecznie
zrozumiałym dla adresata i weryfikowalnym podaniem przyczyny, lecz ta okazała
się niezasadna (niewystarczająca, nierzeczywista), kwalifikowane jest jako
wypowiedzenie nieuzasadnione w rozumieniu art. 45 § 1 k.p. Podanie
skonkretyzowanej przyczyny nieuzasadniającej wypowiedzenia nie narusza więc
art. 30 § 4 k.p., ale może naruszać art. 45 § 1 k.p. (por. wyrok z dnia 24
października 2013 r., II PK 24/13, OSNP 2014 nr 9, poz. 127 i powołane w nim
orzecznictwo). Skarżąca nie twierdzi, aby podana przez pracodawcę przyczyna
wypowiedzenia była dla niej niezrozumiała lub niekonkretna, wskazuje natomiast na
jej pozorność (nierzeczywistość) z uwagi na brak potrzeby rozwiązania umowy o
pracę z nauczycielem języka polskiego, gdyż wystarczyło „nałożyć na A. S.
obowiązek pracy w bibliotece”. Takie sformułowanie zarzutu nie uzasadnia obrazy
art. 45 § 1 w związku z art. 30 § 4 k.p.
Zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.p. w istocie powiązany jest z zarzutem obrazy
art. 20 ust. 1 (z dalszej części skargi wynika, że skarżącej chodzi o pkt 2 tego
przepisu) i art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela, upatrywanej w nieprawidłowej ocenie
zasadności wyboru skarżącej do rozwiązania stosunku pracy oraz
nieuwzględnieniu niezaproponowania jej „co najmniej połowy obowiązkowego
pensum godzin, gdy taka możliwość istniała”. Zarzuty te są niezasadne.
W myśl art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły w razie
częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
rozwiązuje z nim stosunek pracy, przy czym nauczyciel zatrudniony na podstawie
mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym
w art. 22 ust. 2. Zgodnie z tym ostatnim przepisem, nauczyciel zatrudniony na
podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia do
wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalne
11
zmniejszenie wynagrodzenia, gdy z przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1, nie
ma możliwości zatrudnienia go w pełnym wymiarze zajęć oraz nie istnieją warunki
do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych,
wychowawczych lub opiekuńczych w innej szkole. W razie braku zgody nauczyciela
zatrudnionego na podstawie mianowania na ograniczenie wymiaru zatrudnienia i
proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia, stosuje się przepis art. 20.
Ze stanu faktycznego sprawy wynika, że wskutek zmian organizacyjnych,
polegających na likwidacji Zespołu Szkół Ogólnokształcących, doszło do
zmniejszenia ilości godzin nauczania języka polskiego do 14 godzin,
przypadających na dwie nauczycielki uczące tego przedmiotu - skarżącą i A. S. W
oczywisty sposób ta ilość godzin nauczania języka polskiego nie stanowiła ani
pełnego pensum (18 godzin) dla choćby jednej nauczycielki, ani nie zapewniała im
zatrudnienia w ramach jego ograniczenia do wymiaru nie niższego niż 1/2
obowiązkowego wymiaru zajęć. Ta ostatnia możliwość istniała w stosunku do
nauczycielki A. S., która posiada również kwalifikacje do nauczania historii i jako
jedyna nauczała tego przedmiotu (w wymiarze 3 godzin). Analiza sytuacji skarżącej
i A. S. doprowadziła Sąd drugiej instancji do przekonania, że pracodawca - w
ramach przyjętych kryteriów - dokonał prawidłowej oceny uzasadniającej wybór
skarżącej do zwolnienia, gdyż nie posiada ona kwalifikacji do nauczania innego
przedmiotu.
Ocenę tę skarżąca podważa stwierdzeniem, że legitymuje się wyższymi
kwalifikacjami z racji posiadania dłuższego stażu i ukończenia studiów
kierunkowych. Pogląd ten nie jest trafny. Sąd Najwyższy przyjmuje, że przy ocenie,
czy zmiany organizacyjne uniemożliwiają dalsze zatrudnienie nauczyciela, należy
uwzględnić wszystkie posiadane przez niego kwalifikacje nauczycielskie, a nie tylko
kwalifikacje odnoszące się do przedmiotu, którego nauczał. Wybór do zwolnienia
jednego z kilku nauczycieli nauczających określonego przedmiotu wymaga
porównania ich sytuacji zawodowej w szczególności w zakresie: stażu zatrudnienia,
doświadczenia zawodowego, zakresu wykształcenia przydatnego w pracy
nauczyciela, stopnia awansu zawodowego, uprawnień do nauczania jednego lub
kilku przedmiotów, osiągnięć dydaktycznych (por. np. wyroki z dnia 4 października
12
2013 r., I PK 85/13, LEX nr 1498581 oraz z dnia 20 lutego 2014 r., III PK 71/13,
niepublikowany).
Z ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku wynika, że takie
właśnie kryteria zastosował pracodawca przy wyborze do zwolnienia jednej z
dwóch nauczycielek języka polskiego, przydając decydujące znaczenie kryterium
uprawnień do nauczania innego przedmiotu, którego skarżąca nie spełnia. Ocena
ta została zaakceptowana przez Sąd drugiej instancji, który uznał działania
pracodawcy za jak najbardziej celowe w aspekcie racjonalizacji zatrudnienia.
Trudno odmówić trafności stanowisku Sądu odwoławczego, gdy się uwzględni, że
przydzielenie skarżącej wszystkich godzin nauczania języka polskiego w ramach
ograniczonego wymiaru zajęć i wybór do zwolnienia A. S. uniemożliwiłby
prowadzenie zajęć dydaktycznych z historii, do nauczania której skarżąca nie
posiada uprawnień. Nie jest również możliwe ograniczenie wymiaru zajęć obu
nauczycielek, gdyż po przydzieleniu skarżącej 9 godzin nauczania języka
polskiego, A. S. można by przydzielić tylko pozostałe 5 godzin i 3 godziny
nauczania historii, co nie sięga 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Prawidłowości
oceny Sądu odwoławczego nie może także podważyć twierdzenie skarżącej, że
strona pozwana powinna zobowiązać A. S. do pracy w bibliotece. Skarżąca pomija
bowiem, że nauczyciele-bibliotekarze bibliotek szkolnych nie są nauczycielami
przedmiotów edukacyjnych i z tego względu ich obowiązkowy wymiar zajęć jest
znacznie wyższy (30 godzin - art. 42 ust. 3 Karty Nauczyciela). A. S. nie była
zatrudniona jako nauczyciel - bibliotekarz, ale jako dyplomowany nauczyciel języka
polskiego oraz historii i tych przedmiotów nauczała. Uzasadnia to przyjęcie, że
strona pozwana nie miała możliwości ograniczenia zatrudnienia skarżącej do
wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązującego ją wymiaru zajęć (art. 20 ust. 1 pkt 2
w związku z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela), a w konsekwencji nie mogła złożyć
skarżącej takiej propozycji. Oznacza to brak potrzeby rozstrzygania zagadnienia,
czy na pracodawcy w ogóle spoczywał obowiązek złożenia propozycji ograniczenia
zatrudnienia, na co wskazuje skarżąca z powołaniem się na pogląd wyrażony w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2013 r., I PK 199/12, OSNP 2013 nr
23-24, poz. 276). Ubocznie tylko należy zauważyć, że kwestia ta została
rozstrzygnięta odmiennie przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 8 grudnia 2005
13
r., I PK 94/05 (OSNP 2006 nr 21-22, poz. 320), z dnia 14 stycznia 2009 r., III PK
52/08 (OSNP 2010 nr 13-14, poz. 164), z dnia 18 lutego 2013 r., II PK 146/12 (LEX
nr 1308073) oraz z dnia 3 lutego 2014 r., I PK 169/13 (LEX nr 1460976), w których
przyjęto fakultatywność takiego działania.
Z powyższy względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c. Rozstrzygnięcie o kosztach oparto o odpowiednio stosowany
art. 108 § 2 k.p.c.