Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 14 stycznia 2015 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu sprawy z powództwa R. K. (1) przeciwko Najwyższej Izbie Kontroli o zobowiązanie do udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, ustalenie, odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania w pkt I oddalił powództwo o ustalenie i odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania, w pkt II umorzył postępowanie w pozostałym zakresie, w pkt III zasądził od R. K. (1) na rzecz Najwyższej Izbie Kontroli kwotę 960,00 (dziewięćset sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Powód od dnia 1 stycznia 1987 r. jest zatrudniony u pozwanego na podstawie mianowania, obecnie na stanowisku głównego specjalisty kontroli państwowej.

W dniu 8 listopada 2013 r. powód doznał w godzinach pracy wylewu krwi do mózgu - krwotoku podpajęczynówkowego.

U pozwanego wnioski o urlop zdrowotny opiniuje powołana przez Prezesa NIK Komisja lekarska. Opinia skrócona jest jawna, zaś opinia z medycznym uzasadnieniem – wyłącznie do wiadomości Prezesa NIK. Oprócz Komisji wniosek opiniuje wiceprezes NIK nadzorujący daną jednostkę organizacyjną.

Pismem z dnia 21 marca 2014 r. powód wystąpił do pozwanego o udzielenie od dnia
1 maja 2014 r. urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze podstawowym. Załączył dokumentację medyczną wskazując, iż w dotychczasowym przebiegu kariery zawodowej nie ubiegał się o ten urlop.

Powód w tym czasie nie wystąpił o świadczenie rehabilitacyjne.

Komisja lekarska zaopiniowała wniosek pozytywnie – urlop na 6 miesięcy. Wiceprezes zaopiniował wniosek negatywnie.

Prezes NIK odmówił powodowi udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia bez uzasadnienia.

Powód uzyskał telefonicznie informację w dniu 9 maja 2014 r., tj. ostatnim dniu 182-dniowego okresu zasiłkowego, iż nie uzyskał zgody pozwanego na udzielenie urlopu zdrowotnego.

Po powrocie do pracy powód uzyskał w maju 2014 r. telefonicznie informację o prawie uzyskania tego urlopu w przypadku uzyskania prawa do świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia społecznego.

Powód ponowił wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia pismem z dnia
15 maja 2014 r.

Pismem z dnia 19 maja 2014 r. pozwany powiadomił powoda o niewyrażeniu zgody przez Prezesa NIK na udzielenie powodowi urlopu zdrowotnego na podstawie art. 80 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli.

W dniu 3 czerwca 2014 r. powód wystąpił do ZUS o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego.

Orzeczeniem Lekarza-orzecznika ZUS z dnia 7 lipca 2014r. stwierdzono wskazania do 6 m-cy świadczenia rehabilitacyjnego od daty wyczerpania zasiłku chorobowego.

Powód przekazał ww. orzeczenie pozwanemu w tym samym dniu, tj. 7 lipca 2014r.

Prezes NIK w dniu 28 lipca 2014 r. udzielił powodowi urlopu zdrowotnego na
6 miesięcy, na podstawie art. 80 ust. 4 ustawy o NIK, po wcześniejszym wykorzystaniu urlopu wypoczynkowego. Powód odebrał pismo w dniu 7 sierpnia 2014r.

W okresie październik 2013 – czerwiec 2014 wpłynęło do Prezesa NIK 17 wniosków o urlop zdrowotny. W 10 przypadkach wyrażono zgodę, w 7 przypadkach odmowę (w trzech przypadkach oprócz powoda urodzeni w (...)r.). Zarówno zgody jak i odmowy dotyczyły pracowników z różnych Delegatur. W (...) Delegaturze oprócz powoda odmówiono w 2 przypadkach - M. W. (ur. 1950) i H. T. (1) (ur. 1949), któremu najpierw nie wyrażono zgody, a następnie wyrażono zgodę na urlop zdrowotny.

W żadnym przypadku odmowy Prezes NIK nie uzasadnia swojej decyzji.

Czas trwania rozpatrzenia wniosku wynosił średnio 30 dni, najdłużej 56 dni. Wniosek powoda rozpoznano po 39 dniach.

Przewodnicząca Komisji lekarskiej przebywała na urlopie wypoczynkowym w okresie od 20 marca 2014 r do 4 kwietnia 2014r.

Pozwany w przypadku udzielenia urlopu zdrowotnego, oczekuje od wszystkich pracowników wykorzystania w pierwszej kolejności urlopu wypoczynkowego, w szczególności zaległego, celem nieprzedawniania się urlopów.

Powyższych ustaleń Sąd Rejonowy dokonał na podstawie dokumentów i zeznań świadka M. G. – kierownika wydziału kadr w Biurze Organizacyjnym pozwanego, a także zeznań powoda.

Na podstawie tak dokonanych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest bezzasadne i podlega oddaleniu.

Sąd ten wskazał przede wszystkim, iż powód nie ma interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. w żądaniu ustalenia – w zakresie sformułowanym przez niego w toku procesu, tj. w piśmie z dnia 10 listopada 2014 roku. Sąd podniósł, że zgodnie z zacytowanym przepisem strona może żądać ustalenia prawa lub stosunku prawnego, gdy ma w tym interes prawny, zaś brak interesu prawnego wynika w pierwszej kolejności z faktu, iż powodowi przysługiwały dwa roszczenia, z którymi zresztą w procesie wystąpił: o udzielenie urlopu oraz o odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu. Sąd meriti wskazał także, ze w zakresie pierwszego – powód cofnął pozew za zgodą pozwanego, bo jest poza sporem, że urlop został powodowi udzielony – wobec uzyskania świadczenia rehabilitacyjnego. W tym zakresie postepowanie umorzono (art. 355 § 1 k.p.c.)

W zakresie drugiego z dochodzonych roszczeń – o zasądzenie odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu Sąd Rejonowy wskazał na brzmienie art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 roku o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. z 2012 r., poz. 82), zgodnie z którym kontrolerowi zatrudnionemu w Najwyższej Izbie Kontroli na stanowisku określonym w art.66a przez okres nie krótszy niż 5 lat może być przyznany, co najwyżej dwukrotnie w okresie zatrudnienia w Najwyższej Izbie Kontroli, płatny urlop dla poratowania zdrowia w wymiarze nieprzekraczającym łącznie 12 miesięcy, z wynagrodzeniem obliczonym tak jak za urlop wypoczynkowy; ustęp 2 tego przepisu stanowi, iż urlopu, o którym mowa w ust. 1, udziela Prezes Najwyższej Izby Kontroli, na wniosek kontrolera, umotywowany opinią o stanie zdrowia wydaną przez komisję lekarską powołaną przez Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Zgodnie z ust. 4 kontrolerowi, który spełnia warunki do uzyskania świadczenia rehabilitacyjnego, przysługuje urlop dla poratowania zdrowia, na zasadach określonych w ust. 1-3.

W ocenie Sądu I instancji konstrukcja art. 80 powołanej ustawy jest w sposób wyraźny skorelowana z przepisami ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jednolity z 2005 roku Dz.U Nr 31, poz.267 z późn. zm.); zgodnie z treścią art. 18 ust.1 i 2 tej ustawy świadczenie rehabilitacyjne - na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy - przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. Zgodnie zaś z ust. 7 cytowanego przepisu świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów.

Sąd Rejonowy zważył, że przepisy cytowanego art.80 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli są takimi odrębnymi przepisami i przewidują dwa tryby przyznawania urlopu: fakultatywny (art. 80 ust. 1) i obligatoryjny (art. 80 ust. 4), a zatem fakultatywna decyzja Prezesa NIK o przyznaniu tego urlopu (w trybie art. 80 ust. 1) oznacza automatycznie ustawowe wyłączenie możliwości ubiegania się przez ubezpieczonego pracownika o świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia społecznego; przepis art. 80 ust. 1 ma więc swoje ratio legis, a cytowana ustawa nie wymaga od Prezesa uzasadnienia swojej decyzji. W ocenie Sądu meriti brak jest przepisu ustawowego, który do takiego uzasadnienia by Prezesa zobowiązywał, a ocena powołanej przez niego komisji lekarskiej ma charakter niewiążącej opinii; takie zaś ustawowe rozwiązanie jest racjonalne, skoro interesy pracownika związane z ewentualną dalszą niezdolnością do pracy są chronione na gruncie ubezpieczeniowym, poprzez prawo do ubiegania się o świadczenie rehabilitacyjne na okres do 12 miesięcy.

Sąd I instancji wskazał, że nie można zgodzić się z argumentem powoda, iż miarodajne dla oceny nierównego traktowania są przypadki jedynie pracowników (...) delegatury, a nie delegatur ogółem w kraju, uznając, że argument ten jest prawnie nielogiczny, ponieważ ustawa zastrzega decyzje o przyznaniu urlopu dla poratowania zdrowia do wyłącznych kompetencji Prezesa NIK, a nie szefów delegatur, co wskazuje, jaka skala jest miarodajna do oceny, czy nastąpiło nierówne traktowanie.

Sąd Rejonowy uznał przy tym, że to Najwyższa Izba Kontroli jest pracodawcą powoda (art.3 k.p.), a nie delegatura, która jest jedynie miejscem wykonywania pracy w sensie organizacyjno-administracyjnym. Sąd I instancji podniósł nadto w swych rozważaniach, że gdyby przyjąć argument powoda, oznaczałoby to, że aby nie narazić się na zarzut nierównego traktowania, Prezes winien swoje decyzje co do tego urlopu kształtować jednolicie w ramach danej delegatury – jeśli odmawia np. w Ł., to wszystkim, a jeśli przyznaje w Ł. lub dowolnej innej delegaturze – to też wszystkim. Zdaniem tego Sądu argumentacja powoda oznacza, że pracownik delegatury, w której Prezes odmawia, nie mógłby się powołać na przypadki z innych delegatur, w których Prezes prawo do urlopu przyznaje, że jest to rozumowanie logicznie niekonsekwentne.

W ocenie Sądu Rejonowego Prezes NIK, tak długo, jak długo mowa o sytuacji określonej w art. 80 ust.1 ustawy, samodzielnie i bez uzasadnienia podejmuje decyzje w sprawie przyznania urlopu dla poratowania zdrowia, niezależnie od decyzji podjętych w innych indywidualnych przypadkach w tej samej bądź innej delegaturze, sprawa dotyczy bowiem stanu zdrowia i oceny zdolności do pracy w każdym pojedynczym, indywidualnym przypadku, zaś świadczenie określone w art. 80 ust. 1 ma ustawowo charakter fakultatywny.

Z tych względów – zdaniem Sądu meriti - nie do przyjęcia są argumenty powoda wyrażone w złożonych pismach oraz w zeznaniach, iż miarodajne winny być jedynie przypadki w ramach delegatury.

Sąd Rejonowy wskazał nadto wyraźnie, że w (...) delegaturze, oprócz powoda, odmówiono zgody jeszcze dwóm pracownikom - H. T. znalazł się w identycznej sytuacji, jak powód – za pierwszym razem odmówiono zgody, a następnie ją wyrażono, zaś M. W. odmówiono zgody ostatecznie.

Zarzut „uzależnienia” udzielenia urlopu zdrowotnego od wcześniejszego wykorzystania urlopu wypoczynkowego, jako przejaw dyskryminacji, w ocenie Sądu Rejonowego, również nie jest zasadny, bowiem powód zapomina, że prawo do urlopu pracownika (art. 152 i nast. kp) ulega przedawnieniu, zaś pracodawca ma ustawowy obowiązek udzielać urlopów w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo (art. 161 k.p.), zaś z przepisu art. 282 § 1 pkt. 2 k.p., wynika, iż pracodawca, który nie udziela pracownikowi zgodnie z przepisami urlopu, popełnia wykroczenie; oczekiwanie, iż powód wykorzysta urlop wypoczynkowy przed zdrowotnym, mieści się więc w kierowniczych uprawnieniach pracodawcy, na gruncie Kodeksu pracy.

Sąd Rejonowy wskazał na treść art. 18 ^3b k.p., zgodnie z którym za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z jednej lub kilku przyczyn określonych w art. 18 ^3a §1 k.p., takich w szczególności jak: płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, którego skutkiem jest w szczególności:

1)  odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku pracy,

2)  niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą,

3)  pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe,

- chyba, że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.

Sąd Rejonowy wskazał, że dyskryminacja oznacza nierówne, zróżnicowane traktowanie, które nie jest uzasadnione obiektywnymi przyczynami ani prawnie usprawiedliwione. Z definicji zasady równego traktowania w zatrudnieniu wynika, że ochroną w ramach tej podstawowej zasady prawa pracy objęci są: kandydaci do pracy, pracownicy i byli pracownicy.

Sąd ten wskazał, że skoro H. T. urodził się w roku 1949, zaś M. Wojewódzki w 1952 (dwa lata młodszy od powoda), zaś dwaj kolejni pracownicy, którym prawa do urlopu zdrowotnego odmówiono są równolatkami powoda, to brak jest podstaw do przyjęcia zarzutu powoda, że w sprawie zaistniała dyskryminacja ze względu na wiek. Wiek – jak widać – nie ma dla pozwanego znaczenia w sprawie udzielania urlopu zdrowotnego. W istocie nie ma w sprawie żadnego dowodu na dyskryminacyjne traktowanie powoda w uzyskaniu prawa do urlopu zdrowotnego, ani na nierówne jego potraktowanie w porównaniu do innych pracowników w tym zakresie.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zasądzając obowiązek ich zwrotu od powoda, jako strony przegrywającej na rzecz strony pozwanej, uznając, że na koszty poniesione przez stronę pozwaną złożyły się wydatki związane z ustanowieniem pełnomocnika w kwocie: 60 złotych – roszczenie o zobowiązanie, oraz 900 zł – roszczenie o odszkodowanie za dyskryminację (ustalone na podstawie § 11 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu - Dz. U. nr 163 poz. 1348 z późn. zm.). Sąd uznał, że w zakresie roszczenia o zobowiązanie do udzielenia urlopu powód przegrał sprawę, bowiem cofnął w tym zakresie pozew, a w chwili wytoczenia powództwa nie spełnił jeszcze przesłanek do uzyskania urlopu obligatoryjnego (z art. 80 ust. 4 ustawy o NIK).

Powyższy wyrok został w dniu 9 marca 2015 roku w całości zaskarżony apelacją powoda, wskazującą na zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisów prawa procesowego i materialnego:

- art.189 k.p.c. przez przyjęcie, że powód nie miał interesu prawnego w żądaniu ustalenia,

- art.165-166 k.p. poprzez ich niezastosowanie,

- art.80 ust.4 ustawy o NIK w zw. z art.89 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany mógł warunkować udzielenie urlopu zdrowotnego, dając pierwszeństwo urlopowi wypoczynkowemu,

- art.94 k.c. poprzez jego niezastosowanie,

- art.11 ¹ k.p. w zw. z art.23 k.c., art.11 ² k.p., art.11 ³k.p., art.18 ^3a §1-3 k.p., art.18 ^3b §1 pkt 2 k.p., art.18 ^3d k.p. w zw. z art.80 ust.1-2 ustawy o NIK przez przyjęcie, że w sprawie nie ma żadnego dowodu na dyskryminacyjne traktowanie powoda w uzyskaniu prawa do urlopu zdrowotnego ani na nierówne potraktowanie w porównaniu do innych pracowników w tym zakresie,

- art.233§1 k.p.c. poprzez niedostateczne ustalenie i wyjaśnienie stanu faktycznego niezbędnego dla prawidłowego rozstrzygnięcia spornych okoliczności sprawy.

Podnosząc powyższe wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia w I instancji.

Odpowiadając na apelację pismem z dnia 24 kwietnia 2015 roku strona pozwana wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Na rozprawie apelacyjnej powód sprecyzował, że nie zaskarża pkt II wyroku umarzającego postępowanie w zakresie roszczenia o nakazanie pozwanej udzielenia mu urlopu dla poratowania zdrowia. Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2015 roku Sąd Okręgowy w Łodzi VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu w dniu 18 czerwca 2015 roku w Łodzi na rozprawie sprawy z powództwa R. K. (1) przeciwko Najwyższej Izbie Kontroli o ustalenie, odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi X Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 14 stycznia 2015 roku w sprawie sygn. akt X P 753/14 w pkt 1. oddalił apelację, w pkt 2 zasądził od R. K. (1) na rzecz Najwyższej Izby Kontroli kwotę 510 (pięćset dziesięć) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sąd Okręgowy wskazał, że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż ustalenia Sądu Rejonowego poczynione w niniejszej sprawie oraz dokonana przez ten Sąd ocena prawna są prawidłowe, skutkując oddaleniem środka zaskarżenia wniesionego przez powoda.

Na wstępie rozważań - wobec zarzutu apelacji dotyczącego naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art.189 k.p.c. – Sąd Okręgowy wskazał, że zarzut ten jest chybiony.

Sąd Okręgowy w pełni zaaprobował stanowisko Sądu Rejonowego, zgodnie z którym istnienie takiego interesu jest kwestionowane, gdy możliwe są inne formy ochrony praw powoda. Powszechnie akceptowany jest bowiem w judykaturze pogląd, że nie ma interesu w ustaleniu prawa lub stosunku prawnego osoba, która może dochodzić bezpośrednio świadczenia należnego z tego stosunku. Interes prawny to bowiem obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści, występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Oznacza to, iż interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka.

Sąd II instancji podzielił stanowisko zaprezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że o prawnym charakterze interesu, czyli o potrzebie wszczęcia oznaczonego postępowania i uzyskania oznaczonej treści orzeczenia decyduje istniejąca obiektywnie potrzeba ochrony sfery prawnej powoda. Tak pojmowany interes prawny może wynikać zarówno z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda, jak i też może zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, gdy określona sytuacja zagraża naruszeniem uprawnień przysługujących powodowi bądź też stwarza wątpliwość co do ich istnienia czy realnej możliwości ich realizacji (por. m.in. wyroki: dnia 19 lutego 2002 r. IV CKN 769/00, OSNC 2003 r. Nr 1, poz. 13; z dnia 15 października 2002 r. II CKN 833/00, ; z dnia 30 listopada 2005 r. III CK 277/05, ; z dnia 2 lutego 2006 r. II CK 395/05 , z dnia 15 października 2002 r. II CKN 833/00 ; z dnia 2 sierpnia 2007 r. V CSK 163/07 ; z dnia 29 marca 2012 r., I CSK 325/11, niepubl; z dnia 5 września 2012 r., IV CSK 589/11, ; z dnia 15 maja 2013 r. III CSK 254/12, ).

Odnosząc przedstawione wyżej stanowisko na grunt przedmiotowej sprawy Sąd Okręgowy wskazał, że powód nie ma żadnego interesu prawnego w ustaleniu jakiego żądał w niniejszym procesie, tj.:

- że nie został mu udzielony urlop dla poratowania zdrowia tak jak innym pracownikom, co stanowić miało naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu,

- że warunkowanie udzielenia urlopu spełnieniem dodatkowych, nie przewidzianych przepisami prawa warunków, m.in. uprzednim wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego stanowi naruszenie art. 80 ust. 4 ustawy o NIK, a także zasady równego traktowania w zatrudnieniu,

- że odmowa udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia była naruszeniem zasady równego traktowania w zatrudnieniu także ze względu na fakt, iż wcześniej nie miała miejsca taka odmowa, że dopuszczono się wobec niego naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Wszystkie te okoliczności mogły być i faktycznie były badane bezpośrednio w sprawie niniejszej w zakresie roszczenia powoda o odszkodowanie z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu.

Ustalenie zaś, że warunkowanie udzielenia urlopu spełnieniem dodatkowych, nie przewidzianych przepisami prawa warunków, m.in. uprzednim wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego, stanowi naruszenie art. 80 ust. 4 ustawy o NIK - w ocenie Sądu Okręgowego - może być przesłankowo badane przy ewentualnym konkretnie przysługującym powodowi roszczeniu o udzielenie urlopu wypoczynkowego po urlopie dla poratowania zdrowia, niewykorzystanego przez niego wcześniej z uwagi na unormowanie zawarte w przepisach art.165 k.p. i art.166 k.p. lub – w przypadku rozwiązania stosunku pracy - o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop. Według Sądu Okręgowego nie istniała zatem obiektywna potrzeba ochrony sfery prawnej powoda poprzez żądane ustalenie. Żadne prawo powoda nie było bowiem bezpośrednio zagrożone – powód faktycznie nie świadczył pracy w spornym okresie korzystania z dwóch różnych urlopów, kolejność ich wykorzystania nie naruszała – w ocenie Sądu Okręgowego - żadnych jego praw ani nie zagrażała ich realizacji.

Dla poparcia przedstawionego stanowiska Sąd II instancji przywołał pogląd wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2002 roku (II CKN 919/99, opubl. LEX nr 54376), zgodnie z którym skuteczne powołanie się na interes prawny wymaga wykazania, że oczekiwane rozstrzygnięcie wywoła takie skutki w stosunkach między stronami, w następstwie których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i tym samym wyeliminowane zostanie, wynikające z błędnego przekonania co do przysługiwania powodowi określonych uprawnień, ryzyko naruszenia w przyszłości jego praw. W przypadku gdy dojdzie już do naruszenia prawa, w związku z którym powodowi służy roszczenie o świadczenie (danie, czynienie, zaniechanie, znoszenie), wyłączona jest możliwość skutecznego wystąpienia z powództwem o ustalenie, skoro sfera podlegająca ochronie jest w takiej sytuacji szersza, a rozstrzygnięcie o różnicy zdań w stanowiskach stron nabiera charakteru przesłankowego.

W ocenie Sądu Okręgowego wskazana przez R. K. (2) (dopiero w apelacji) okoliczność, z powodu której wystąpił z żądaniem ustalenia – konieczność ochrony jego prawa do przeniesienia urlopu wypoczynkowego na termin późniejszy, jak również potrzeba wprowadzenia jasności i pewności prawnej w sferze jego sytuacji spowodowanej przez pozwanego, nie stanowi – w świetle powyższych uwag – podstaw do przyjęcia, że powód ma interes prawny w ustaleniu. Rozstrzygnięcie omawianej różnicy zdań stron co do kolejności wykorzystywania różnych urlopów przesłankowo może być ustalone w procesie o świadczenie – udzielenie zaległego urlopu wypoczynkowego, a w razie rozwiązania stosunku pracy stron – o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy.

Ponieważ powód nie występował w niniejszym procesie z takimi roszczeniami nie było zdaniem Sądu Okręgowego - podstaw do oparcia się przez Sąd Rejonowy na cytowanych przepisach art.165-166 k.p., co przesądza, że zarzut apelacyjny dotyczący naruszenia tych przepisów poprzez ich niezastosowanie, zarzut naruszenia przepisu art.80 ust.4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli w zw. z art.89 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany mógł warunkować udzielenie urlopu zdrowotnego, dając pierwszeństwo urlopowi wypoczynkowemu oraz zarzut naruszenia art.94 k.c. poprzez jego niezastosowanie, pozostają niezasadne.

Niedopuszczalne jest bowiem ustalanie przez sąd faktów, także prawotwórczych, jeśli celem tego powództwa jest uzyskanie dowodu, który ma być wykorzystany w innym postępowaniu (por. uchwały Sadu Najwyższego z dnia 3 listopada 1994r. I PZP 45/94, OSNAPiUS z 1995r., Nr 6, poz.74, z dnia 19 marca 2003r. III ZP 1/03, OSNP z 2003r., Nr 13, poz.317, a także wyroki z dnia 17 grudnia 1997r. I PKN 434/97, OSNAPiUS z 1998r. Nr 21, poz.627, z dnia 23 lutego 1999r., I PKN 597/98, OSNAPiUS z 2000r., Nr 8, poz.301 oraz z dnia 19 września 2000r. II UKN 725/99, OSNAPiUS z 2002r., Nr 7, poz.170)

Nie był także zasadny zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisów art.11 ¹ k.p. w zw. z art.23 k.c., art.11 ² k.p., art.11 ³k.p., art.18 ^3a §1-3 k.p., art.18 ^3b §1 pkt 2 k.p., art.18 ^3d k.p. w zw. z art.80 ust.1-2 ustawy o NIK przez przyjęcie, że w sprawie nie ma żadnego dowodu na dyskryminacyjne traktowanie powoda w uzyskaniu prawa do urlopu zdrowotnego ani na nierówne potraktowanie w porównaniu do innych pracowników w tym zakresie.

Sąd Okręgowy w pełni podzielił argumentację Sądu Rejonowego w zakresie roszczenia powoda o odszkodowanie z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, opierając się na ustaleniach i ocenie dowodów dokonanych przez ten sąd.

Konkludując, Sąd drugiej instancji uznał, że apelacja jest bezzasadna i na mocy art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 11 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 4 i § 12 ust.1 pkt 1 w zw. z § 11 ust.2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r. Nr 490).

W dniu 14 listopada 2015 r. powód wniósł skargę kasacyjną zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości opierając skargę kasacyjną na naruszeniu przepisów postępowania, które to naruszenie miało istotny wpływ na wynik sprawy (art. 398 ³ § 1 pkt 2 kpc) oraz naruszeniu przepisów prawa materialnego.

Powyższemu wyrokowi zarzucono naruszenie:

1.  przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 80 ust. 2 ustawy o NIK poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że opinia lekarska, która zgodnie z przepisem ma umotywować wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia nie jest w żaden sposób i w żadnym zakresie wiążąca dla Prezesa NIK, co skutkowało uznaniu przez Sąd, że pomimo pozytywnej opinii komisji lekarskiej Prezes NIK ma całkowitą dowolność w przyznaniu urlopu dla poratowania zdrowia, podczas gdy przy prawidłowym zastosowaniu tego przepisu Sąd uznałby, że pozytywna opinia komisji lekarskiej stanowi materialną podstawę udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia,

2.  przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 80 ust. 4 ustawy o NIK polegające na uznaniu, że warunkowanie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia uprzednim wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego jest zgodne z prawem, pomimo, że przepisy art. 165 i 166 kp obligują pracodawcę do przesunięcia terminu urlopu lub przerwania urlopu w przypadku czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby. Przy zastosowaniu wskazanych przepisów Sąd uznałby, że w przypadku uzyskania przez Powoda prawa do urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie art. 80 ust. 4 ustawy o NIK uzależnienie udzielenia tego urlopu przez pracodawcę od uprzedniego wykorzystania urlopu wypoczynkowego jest niezgodne z prawem.

3.  przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 152 kp poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na odniesieniu się przy jego powołaniu jedynie do przedawnienia prawa do urlopu, z pominięciem okoliczności i celów, którym urlop ten ma służyć, a w szczególności z pominięciem okoliczności, że urlop ten nie może być wykorzystywany w okresie niezdolności do pracy wskutek choroby. Przy prawidłowym zastosowaniu tego przepisu Sąd uznałby, że niezgodne z prawem było zmuszenie pracownika przez pracodawcę do wykorzystania urlopu wypoczynkowego w okresie niezdolności do pracy.

4.  przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 18 ^3a § 1-3, art. 18 ^3b § 1 pkt 2), art. 18 ^3d kp w zw. z art. 80 ust. 1-2 ustawy o NIK przez ich błędną wykładnie polegającą na przyjęciu, że w sprawie nie ma żadnego dowodu na dyskryminacyjne traktowanie powoda w uzyskaniu prawa do urlopu zdrowotnego, ani na nierówne potraktowanie w porównaniu do innych pracowników w tym zakresie, podczas gdy powód był jedynym pracownikiem delegatury NIK w Ł., któremu jako pierwszemu w tej jednostce odmówiono takiego urlopu.

5.  przepisu prawa procesowego, a mianowicie art. 189 kpc poprzez, przyjęcie, że powód nie miał żadnego interesu prawnego w ustaleniu jakiego żądał w procesie, co miało istotny wpływ na wynik sprawy, podczas gdy powód wskazał swoje roszczenia.

6.  przepisów postępowania, a mianowicie art. 378 kpc które miało istotny wpływ na wynik sprawy poprzez ich niezastosowanie polegające na nierozpatrzeniu zarzutu apelacji w zakresie obrazy przepisów art. 165 i 166 kp, podczas gdy prawidłowe zastosowanie art. 378 kpc doprowadziłoby do rozpoznania wskazanego zarzutu apelacji i uznania, że czasowa niezdolność do wykonywania pracy powoduje przesunięcie terminu urlopu lub jego przerwanie, a co za tym idzie: uznania nieprawidłowości działania pracodawcy zmuszającego pracownika do wykorzystania urlopu wypoczynkowego przed urlopem dla poratowania zdrowia.

7.  przepisów postępowania, a mianowicie art. 477 zdanie drugie kpc, które miało istotny wpływ na wynik sprawy poprzez jego niezastosowanie, polegające na całkowitym zaniechaniu pouczeń pracownika o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez pracownika faktów, a nawet obciążania pracownika błędnym, zdaniem Sądu, wskazaniem przez pracownika podstawy prawnej roszczeń wynikających z przytoczonych przez pracownika faktów, pomimo braku jakichkolwiek pouczeń czy wskazań ze strony Sądu w tym zakresie. Przy prawidłowym zastosowaniu naruszonego przepisu pracownik miałby możliwość wskazań roszczeń.

Na podstawie art. 389 ⁹ § 1 pkt 2 kpc wniesiono o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania ze względu na potrzebę wykładni przepisów prawa budzących poważne wątpliwości. Wniosek ten, przytoczony także na uzasadnienie podstawy naruszenia prawa materialnego dotyczył wykładni art. 80 ust. 2 ustawy o NIK w zakresie oceny charakteru prawnego opinii komisji lekarskiej – czy opinia komisji lekarskiej, która zgodnie z przepisem ma umotywować wniosek jest jedynie wymogiem czysto formalnym, czy także stanowi merytoryczne uzasadnienie wniosku, które należy uwzględnić przy rozstrzyganiu o udzieleniu bądź nieudzielaniu urlopu, a także w zakresie wykładni okoliczności, czy decyzja Prezesa NIK o przyznaniu prawa do urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie tego przepisu przy pozytywnej opinii komisji lekarskiej jest obligatoryjna, fakultatywna czy wręcz całkowicie dowolna, jak uznały Sądu orzekające w niniejszej sprawie.

W nawiązaniu do powyższego powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcie o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 21 listopada 2017 r. sygn. akt I PK 189/17 Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa R. K. (1) przeciwko Najwyższej Izbie Kontroli o ustalenie, naruszenie zasady równego traktowania, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, w Izbie Pracy, (...) i Spraw Publicznych w dniu
21 listopada 2017 r. skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 18 czerwca 2015 r., sygn. akt VII Pa 114/15 przyjął skargę kasacyjną do rozpoznania.

Wyrokiem z dnia 8 lutego 2018 r. sygn. akt I PK 189/17 Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa R. K. (1) przeciwko Najwyższej Izbie Kontroli o ustalenie, naruszenie zasady równego traktowania, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, w Izbie Pracy, (...) i Spraw Publicznych w dniu 8 lutego 2018 r., skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 18 czerwca 2015 r., sygn. akt VII Pa 114/15 w pkt I uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej roszczenia o ustalenie oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego, w pkt II oddalił skargę kasacyjną w pozostałej części.

W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy wskazał, że niezasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 477 zdanie drugie k.p.c. Pouczenie pracownika o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów, o którym stanowi ten przepis, należy do obowiązków przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji. Przepis ten może mieć zastosowanie w sądzie drugiej instancji tylko wówczas, gdy istnieją przesłanki przedmiotowego przekształcenia powództwa na podstawie art. 383 k.p.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2007 r., II PK 235/06, OSNP 2008 nr 11-12, poz. 161 oraz z dnia 19 stycznia 2016 r., I PK 2/15, LEX nr 2051469). Po pierwsze, taka sytuacji nie miała w sprawie miejsca, a po drugie - jej zaistnienie wymagałoby dla skuteczności zarzutu obrazy art. 477 k.p.c. powiązania go z przepisami stosowanymi przez sąd odwoławczy. Z ustanowionego w art. 378 § 1 k.p.c. (do tego przepisu odwołuje się skarżący) obowiązku sądu rozpoznania sprawy w granicach apelacji nie wynika konieczność osobnego omawiania przez sąd odwoławczy w uzasadnieniu orzeczenia każdego podniesionego w apelacji argumentu, natomiast wynika z niego powinność odniesienia się do sformułowanych w apelacji zarzutów i wniosków w sposób wskazujący, że sąd rozważył je przed wydaniem orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2013 r., I PK 243/12, LEX nr 1448686 i powołane w nim orzeczenia). Wbrew twierdzeniu skarżącego, Sąd odwoławczy odniósł się do apelacyjnego zarzutu obrazy art. 165 i art. 166 k.p., stwierdzając jego bezzasadność wobec przyjęcia, że uregulowane tymi przepisami kwestie mogłyby podlegać rozpoznaniu w sprawie o świadczenia, których powód się nie domagał. Trafność takiej oceny nie leży w płaszczyźnie art. 378 § 1 k.p.c. Niezasadny jest zarzut naruszenia art.18 ^3a §1-3 k.p., art.18 ^3b §1 pkt 2 k.p., art.18 ^3d k.p. związku z art. 80 ust. 1-2 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że wyrażona w art. art.11 ³k.p. i rozwinięta w art. 18 ^3a i nast. k.p. zasada niedyskryminacji (równego traktowania w zatrudnieniu) nie jest tożsama z określoną w art. 112 k.p. zasadą równych praw (równego traktowania) pracowników. W konsekwencji, przepisy Kodeksu pracy odnoszące się do dyskryminacji nie mają zastosowania w przypadkach nierównego traktowania niespowodowanego przyczyną uznaną za podstawę dyskryminacji. Dyskryminacja oznacza kwalifikowane nierówne traktowanie pracownika ze względu na jego cechę lub właściwość określoną w Kodeksie pracy jako przyczyna (podstawa bądź kryterium) dyskryminacji. Z tego względu, jeśli pracownik zarzuca pracodawcy naruszenie przepisów o zakazie dyskryminacji w zatrudnieniu, to powinien wskazać okoliczności, które uprawdopodobnią nie tylko jego gorsze traktowanie w stosunku do innych pracowników, ale także to, że zróżnicowanie było spowodowane zakazaną przez prawo przyczyną (art. 18 ^3b § 1 pkt 2 w związku z art. 18 ^3a § 1 k.p.). Dopiero w razie uprawdopodobnienia tych okoliczności, pracodawca powinien wykazać, że różnicując sytuację pracowników kierował się racjonalnymi i sprawiedliwymi kryteriami tej dyferencjacji (por. wyroki z dnia 2 października 2012 r., II PK 82/12, OSNP 2013 nr 17-18, poz. 202 oraz z dnia 8 grudnia 2015 r., I PK 339/14, LEX nr 2023155; z dnia 16 maja 2017 r., II PK 90/16, LEX nr 2329459 i powołane w nich orzeczenia). Ocenę Sądu drugiej instancji co do braku podstaw do przyjęcia nierównego traktowania w zatrudnieniu ze względu na wskazane przez skarżącego kryterium wieku podważa on wywodem, że był jedynym pracownikiem Delegatury NIK w [...], któremu jako pierwszemu w tej jednostce odmówiono urlopu zdrowotnego oraz że dyskryminację z tej przyczyny potwierdza okoliczność, iż pracownicy tej jednostki, którym odmówiono urlopu w późniejszym czasie byli w tym samym wieku co skarżący. Tak sformułowany zarzut nie może być uznany za skuteczny. Rację ma Sąd odwoławczy, że porównanie sytuacji prawnej pracowników w ramach art. 18 ^3a i nast. k.p. następuje w obrębie pracodawcy, a nie jego jednostki organizacyjnej, w której pracownik świadczy pracę. Wskazuje na to posłużenie się przez ustawodawcę w art. 18 ^3b § 1 in principio i in fine oraz w art. 18 ^3d k.p. pojęciem „pracodawca” (por. także uzasadnienie wyroku z dnia 18 września 2014 r., III PK 136/13, OSNP 2016 nr 2, poz. 17 oraz z dnia 13 lipca 2017 r., III PK 119/16, LEX nr 2349404). Potwierdza to również - na co trafnie zwrócił uwagę Sąd drugiej instancji - art. 80 ust. 1 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli, odwołujący się do zatrudnienia w tej Izbie, a nie jej jednostkach organizacyjnych oraz art. 80 ust. 2 ustawy, ustanawiający kompetencję Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, a nie szefów jej delegatur, do udzielania urlopu zdrowotnego. Z niekwestionowanych przez skarżącego ustaleń stanowiących podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia, którymi Sąd Najwyższy jest związany na podstawie art. 398 ¹³ § 2 k.p.c., wynika, że w okresie od października 2013 r. do czerwca 2014 r. wpłynęło do Prezesa pozwanej (...) wniosków o urlop zdrowotny, z których w 7 przypadkach urlopu odmówiono, w tym w 4 przypadkach osobom w wieku zbliżonym do powoda. Oznacza to, że pozostałe przypadki odmowy udzielenia urlopu dotyczyły osób w wieku nieporównywalnym do wieku skarżącego, a w konsekwencji, że ocena Sądu drugiej instancji, iż pracodawca nie kierował się przy podejmowaniu decyzji wskazywanym przez skarżącego jako podstawa dyskryminacji bezpośredniej kryterium wieku (art. 18 ^3a § 3 k.p.) nie została skutecznie zakwestionowana. Natomiast kwestie związane z podnoszonym przez skarżącego nierównym potraktowaniem w porównaniu do innych pracowników, niespowodowanym przyczyną uznaną za podstawę dyskryminacji (w zakresie przesłanek udzielenia urlopu wynikających z art. 80 ust. 2 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli), uchylają się spod oceny kasacyjnej już tylko z uwagi na brak postawienia zarzutu naruszenia art. 11 ² k.p.

Usprawiedliwiony okazał się natomiast – według Sądu Najwyższego - zarzut obrazy art. 189 k.p.c., aczkolwiek jednocześnie wskazano, że skarżący błędnie uznaje go za przepis prawa procesowego. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w judykaturze podkreśla się, że pomimo zamieszczenia art. 189 k.p.c. w akcie prawnym regulującym problematykę procesową, ma on w istotnym zakresie charakter materialnoprawny, ustanawiając przesłanki powództwa o ustalenie w formie, która nie znajduje oparcia w innych przepisach prawa materialnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 r., II PK 295/10, LEX nr 1171203 i powołane tam orzecznictwo). W świetle art. 189 k.p.c., przesłanką zasadności roszczenia o ustalenie istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego jest w pierwszej kolejności istnienie interesu prawnego w zgłoszeniu żądania tej treści. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że pojęcie interesu prawnego oznacza potrzebę wprowadzenia jasności co do istnienia określonego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony powoda przed naruszeniem sfery jego uprawnień. O interesie prawnym w rozumieniu art. 189 k.p.c. można zatem mówić wówczas, gdy występuje stan niepewności co do istnienia prawa lub stosunku prawnego lub ich treści, a wynik postępowania doprowadzi do wyjaśnienia tej niejasności i zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, definitywnie kończąc trwający spór albo prewencyjnie zapobiegając powstaniu takiego sporu w przyszłości (por. wyrok z dnia 20 maja 2011 r., II PK 295/10, OSNP 2012 nr 13-15, poz. 169 i powołane tam orzecznictwo). Podkreśla się, że w obecnie obowiązującym porządku prawnym pojęcie interesu prawnego powinno być interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia ochrony prawnej. Stanowiący przesłankę powództwa o ustalenie interes prawny powinien być zatem rozumiany elastycznie, z uwzględnieniem celowości wykładni tego pojęcia, konkretnych okoliczności danej sprawy i tego, czy strona może uzyskać pełną ochronę swoich praw w drodze powództwa o świadczenie. Konsekwentnie przyjmuje się zatem, że interes prawny z reguły nie zachodzi, gdy zainteresowany na innej drodze może osiągną pełnię swoich praw oraz że postępowanie sądowe o ustalenie nie może być środkiem do uzyskania dowodów potrzebnych w innym postępowaniu, nie wyklucza się jednak istnienia interesu prawnego w sytuacji, kiedy chodzi o niepewność co do prawa majątkowego, które może się zaktualizować dopiero w przyszłości (por. wyrok z dnia 2 czerwca 2006 r., I PK 250/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 156 i powołane w nim orzeczenia). Możliwość wytoczenia powództwa o świadczenie nie wyklucza zatem interesu prawnego w ustaleniu stosunku prawnego lub prawa, gdy ustalenie takie zapewni w większym stopniu ochronę praw powoda niż orzeczenie zobowiązujące do świadczenia. Ograniczenie możliwości do wystąpienia z powództwem o ustalenie w takich sytuacjach byłoby sprzeczne z jego celem, jakim jest zapewnienie skutecznej ochrony prawnej realizowanej w ramach szeroko pojmowanego dostępu do sądu (por. wyrok z dnia 10 kwietnia 2014 r., II PK 179/13, Monitor Prawa Pracy 2014 nr 9, s. 478-481).

Sąd Najwyższy wskazał, że Sąd drugiej instancji uznał, że skarżący nie ma interesu prawnego w ustaleniu, iż warunkiem udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie art. 80 ust. 4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli nie jest uprzednie wykorzystanie urlopu wypoczynkowego i że uzależnienie udzielenia urlopu zdrowotnego od takiego warunku stanowi naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu. W ocenie tego Sądu, interes skarżącego w takim ustaleniu nie występuje, gdyż może on osiągnąć swój cel na drodze procesu o świadczenie, tj. w zakresie ustalenia naruszenia zasady niedyskryminacji - o odszkodowanie przewidziane w art. 18 ^3d k.p. (z którym to roszczeniem skarżący wystąpił), a w pozostałym zakresie - o udzielenie zaległego urlopu wypoczynkowego lub - w razie rozwiązania stosunku pracy - o ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że skarżący nie kwestionuje jednocześnie trafności takiej oceny w odniesieniu do żądania ustalenia naruszenia zakazu dyskryminacji, koncentrując swoje zarzuty na wykazywaniu błędności poglądu Sądu odwoławczego w zakresie odnoszącym się do ustalenia treści prawa do urlopu dla poratowania zdrowia.

Sąd Najwyższy podkreślił, iż wbrew ocenie Sądu drugiej instancji, powód nie domagał się ustalenia „kolejności wykorzystywania różnych urlopów”, ale żądał ustalenia, że realizacja jego prawa do urlopu dla poratowania zdrowia, przysługującego - w myśl art. 80 ust. 4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli - kontrolerowi, który spełnia warunki do uzyskania świadczenia rehabilitacyjnego, nie jest uzależniona od uprzedniego wykorzystania urlopu wypoczynkowego. Dla wykazania swojego interesu prawnego skarżący wskazał na konieczność ochrony jego prawa do przeniesienia urlopu wypoczynkowego na termin późniejszy (prawa do wypoczynku wynikającego z art. 152, art. 165 i art. 166 k.p.) oraz „potrzebę wprowadzenia jasności i pewności prawnej w sferze jego sytuacji spowodowanej przez pracodawcę”. Sąd odwoławczy uznał, że tak sformułowany interes prawny może być przez powoda zrealizowany przez uzyskanie orzeczenia zobowiązującego do udzielenia urlopu wypoczynkowego lub zapłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Według Sądu Najwyższego orzeczenia zobowiązujące do tych świadczeń nie chronią tymczasem potrzeb prawnych skarżącego w pełnym zakresie. Po pierwsze, trafnie skarżący podnosi niepewność co do skuteczności takich roszczeń, skoro formalnie wykorzystał urlop wypoczynkowy mimo jego udzielenia w okresie niezdolności do pracy potwierdzonej orzeczeniem stwierdzającym spełnienie warunków do świadczenia rehabilitacyjnego. Po drugie, roszczenie o ekwiwalent pieniężny aktualizuje się dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy. Po trzecie, z sentencji orzeczenia nakazującego udzielenie urlopu wypoczynkowego może nie wynikać przyczyna prawna, dla której sąd takie orzeczenia wydał. Wyrok zobowiązujący pracodawcę do udzielenia urlopu wypoczynkowego może zatem nie wywrzeć skutku wiążącego w rozumieniu art. 365 § 1 k.p.c. w zakresie ustalenia prawa (jego treści), z którym związane jest nakazanie udzielenia urlopu. Natomiast uprawnienia wynikające z żądanego przez skarżącego ustalenia mogą chronić jego interes prawny przy realizacji prawa do urlopu dla poratowania zdrowia w przyszłości (art. 80 ust. 1 w związku z art. 80 ust. 4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli), bez konieczności wszczynania kolejnego sporu.

W konsekwencji zasadne okazały się – zdaniem Sądu Najwyższego - również zarzuty naruszenia art. 152 k.p. oraz art. 80 ust. 4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli w związku z art 165 i art. 166 k.p. Sąd drugiej instancji uchylił się bowiem od oceny zasadności powództwa o ustalenie wskutek uznania, że skarżący nie wykazał interesu prawnego w jego dochodzeniu.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.398 ¹⁵ § q oraz odpowiednio stosowanego art.108 § 2 k.p.c.

Nas rozprawie apelacyjnej w dniu 24 maja 2018 roku pełnomocnik powoda poparł apelację oraz wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie w zakresie uchylonej przez Sąd Najwyższy części roszczenia oraz orzeczenia o kosztach postępowania za wszystkie instancje. Pełnomocnik strony pozwanej wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja powoda w zakresie roszczenia o ustalenie, iż warunkiem udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie art. 80 ust. 4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli nie jest uprzednie wykorzystanie urlopu wypoczynkowego - okazała się zasadna w tym znaczeniu, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temuż Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. Sąd II instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Na podstawie poglądów dominujących w doktrynie i orzecznictwie przyjąć należy, że nierozpoznanie istoty sprawy odnosi się do roszczenia będącego podstawą powództwa i zachodzi, gdy sąd pierwszej instancji nie orzekł w ogóle merytorycznie o żądaniach stron, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego. Oceny, czy sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy dokonuje się na podstawie analizy żądań pozwu i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, nie zaś na podstawie ewentualnych wad postępowania wyjaśniającego.

Pojęcie "istoty sprawy", o którym jest mowa w art. 386 § 4 k.p.c. dotyczy jej aspektu materialnoprawnego i zachodzi w sytuacji, gdy sąd nie zbadał podstawy materialnoprawnej dochodzonych roszczeń, jak też skierowanych przeciwko nim zarzutów merytorycznych, tj. nie odniósł się do tego co jest przedmiotem sprawy uznając, że nie jest to konieczne z uwagi na istnienie przesłanek materialnoprawnych, czy procesowych unicestwiających dochodzone roszczenie ( wyrok SN z dnia 26 stycznia 2011 roku, IV CSK 299/10, LEX nr 784969).

Nierozpoznanie istoty sprawy stanowi wadę braną pod uwagę w ramach kontroli orzeczeń sądu I instancji w postępowaniu apelacyjnym - art. 386 § 4 KPC ( wyrok SN z dnia 19 marca 2008 roku, I PK 238/07, M.P.Pr. (...)).

Sytuacja taka miała miejsce w przedmiotowej sprawie.

W rozpoznawanej sprawie, zdaniem Sądu Okręgowego za uzasadniony należy uznać zarzut obrazy art. 189 k.p.c. Sąd I instancji bezzasadnie bowiem uznał, że powód w świetle treści tego przepisu nie ma interesu prawnego w ustaleniu, iż warunkiem udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie art.80 ust.4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli nie jest uprzednie wykorzystanie urlopu wypoczynkowego.

Sąd Okręgowy w całości podziela i aprobuje orzeczenia Sądu Najwyższego, że interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc jest kategorią obiektywną. Jest to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości (wyroki SN: z 4 października 2001 r.,
I CKN 425/00, LexPolonica nr 384439; z 8 maja 2000 r., V CKN 29/00, LexPolonica nr 385519; wyrok SA w Poznaniu z 5 kwietnia 2007 r., III AUa 1518/05, LexPolonica nr 1369103). Brak interesu prawnego w rozumieniu przywołanego przepisu ma miejsce wówczas, gdy stan niepewności prawnej może być usunięty w drodze dalej idącego powództwa o świadczenie, ewentualnie innego powództwa bądź w drodze podjęcia obrony w toku już wytoczonej przez pozwanego w procesie o ustalenie odrębnej sprawy o świadczenie (tak m.in. wyroki SN: z 29 lutego 1972 r., I CR 388/71, LexPolonica nr 322327; z 4 marca 2011 r., I CSK 351/10, LexPolonica nr 2573728; z 16 kwietnia 2010 r., IV CSK 453/09, LexPolonica nr 2447032). Ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa następuje wtedy przesłankowo.

W tym miejscu przypomnieć należy, pierwotnie przedmiotem postępowania w zakresie roszczenia o ustalenie było żądnie powoda: 1) ustalenia, że nie został mu udzielony urlop dla poratowania zdrowia tak jak innym pracownikom, co stanowić miało naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu, 2) ustalenie, że warunkowanie udzielenia urlopu spełnieniem dodatkowych, nie przewidzianych przepisami prawa warunków, m.in. uprzednim wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego stanowi naruszenie art. 80 ust. 4 ustawy o NIK, a także zasady równego traktowania w zatrudnieniu oraz 3) ustalenie, że odmowa udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia była naruszeniem zasady równego traktowania w zatrudnieniu także ze względu na fakt, iż wcześniej nie miała miejsca taka odmowa.

Sąd Rejonowy podniósł, że powód nie ma interesu prawnego w dochodzeniu roszczenia o ustalenie, gdyż przysługiwały mu dwa roszczenia, z którymi zresztą w procesie wystąpił: o udzielenie urlopu oraz o odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu. W zakresie pierwszego – powód cofnął pozew za zgodą pozwanego, bo jest poza sporem, że urlop został powodowi udzielony – wobec uzyskania świadczenia rehabilitacyjnego i w tym zakresie postepowanie umorzono. Natomiast drugie żądanie o odszkodowanie – podlegało merytorycznej kontroli.

Po uchyleniu wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 8 lutego 2018 roku – przez Sąd Najwyższy wyłącznie w części – przedmiotem niniejszego rozpoznania pozostaje obecnie rozstrzygnięcie Sądu I instancji w zakresie roszczenia o ustalenie, że warunkowanie udzielenia urlopu spełnieniem dodatkowych, nie przewidzianych przepisami prawa warunków, m.in. uprzednim wykorzystaniem urlopu wypoczynkowego stanowi naruszenie art. 80 ust. 4 ustawy o NIK.

W ocenie Sądu Okręgowego – tak jak wskazał wcześniej Sąd Najwyższy - interes prawny powoda w dochodzeniu takiego ustalenia nie może być przez niego zrealizowany przez uzyskanie np. orzeczenia zobowiązującego do udzielenia urlopu wypoczynkowego lub zapłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Orzeczenia zobowiązujące do tych świadczeń nie chronią potrzeb prawnych skarżącego w pełnym zakresie. Po pierwsze, zachodzi niepewność, co do skuteczności takich roszczeń, skoro formalnie powód wykorzystał urlop wypoczynkowy mimo jego udzielenia w okresie niezdolności do pracy potwierdzonej orzeczeniem stwierdzającym spełnienie warunków do świadczenia rehabilitacyjnego. Po drugie, roszczenie o ekwiwalent pieniężny aktualizuje się dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy. Po trzecie, z sentencji orzeczenia nakazującego udzielenie urlopu wypoczynkowego może nie wynikać przyczyna prawna, dla której sąd takie orzeczenia wydał.

Jak słusznie podniósł Sąd Najwyższy - wyrok zobowiązujący pracodawcę do udzielenia urlopu wypoczynkowego może, zatem nie wywrzeć skutku wiążącego w rozumieniu art. 365 § 1 k.p.c. w zakresie ustalenia prawa (jego treści), z którym związane jest nakazanie udzielenia urlopu. Natomiast uprawnienia wynikające z żądanego przez skarżącego ustalenia mogą chronić jego interes prawny przy realizacji prawa do urlopu dla poratowania zdrowia w przyszłości (art. 80 ust. 1 w związku z art. 80 ust. 4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli), bez konieczności wszczynania kolejnego sporu.

Sąd Okręgowy precyzując, wskazuje, że przesłankami powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa (art. 189 KPC) są interes prawny powoda w dokonaniu żądanego ustalenia i istnienie stosunku prawnego lub prawa, którego powództwo dotyczy. Jeżeli strona powodowa nie domaga się ustalenia istnienia prawa w określonej wcześniejszej chwili, obie te przesłanki powinny być spełnione w czasie zamknięcia rozprawy przez sąd (art. 316 § 1 KPC). Ciężar dowodu tych przesłanek spoczywa, zgodnie z art. 6 KC, na powodzie. Powód niewątpliwie skutecznie udowodnił spełnienie obu koniecznych przesłanek.

Przepis ten ma – w zakresie przesłanek warunkujących uwzględnienie powództwa – charakter materialnoprawny (wyr. SN z 3.4.2000 r., I CKN 582/98, L.; wyr. SN z 6.8.2014 r., I CSK 559/13, L.; wyr. SN z 19.3.2015 r., IV CSK 362/14, L.). Prawem takim są, bowiem te przepisy, które Sąd stosuje do ustalonego stanu faktycznego niezależnie od tego, w jakim akcie prawnym zostały zamieszczone; jest prawem materialnym również w rozumieniu art. 393 ¹ pkt 1 (obecnie art. 398 ³ § 1 pkt 1 KPC) (por. wyr. SN z 21.5.1997 r., II CKN 144/97, OSNC 1997, Nr 11, poz. 177; wyr. SN z 11.7.2002 r., IV CKN 1172/00, Biul. SN 2003, Nr 2, s. 11; J.. 2003, Nr 5, s. 37). Ponadto, przepis art. 189, choć zamieszczony wśród przepisów procesowych, jest podstawą wytaczania powództw o ustalenie prawa lub stosunku prawnego, a więc uzasadnia ochronę praw podmiotowych, która nie jest możliwa na podstawie przepisów prawa materialnego. Można go, więc traktować, jako przepis będący źródłem uprawnień do dochodzenia ochrony praw podmiotowych, a więc w tym zakresie ma on charakter materialnoprawny, a nie tylko procesowy (zob. wyr. SN z 17.11.2000 r., V CKN 221/00, L.). W zakresie spełnienia przesłanek skuteczności powództwa - powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może być uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda. Wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa. W doktrynie pierwsza z wymienionych przesłanek merytorycznych określana jest, jako przesłanka skuteczności, druga zaś, – jako przesłanka zasadności powództwa (zob. wyr. SN z 27.6.2001 r., II CKN 898/00, L. oraz uchw. SN z 19.11.1996 r., III CZP 115/96, OSNC 1997, Nr 4, poz. 35) (Legalis Art. 189 KPC T. I red. Piasecki 2016, wyd. 7/Czech).

Wobec uznania, że powód ma interes prawny w dochodzeniu roszczenia o ustalenie, za zasadne należy w konsekwencji uznać - zdaniem Sądu Okręgowego zarzuty apelującego naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 80 ust. 4 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli w związku z art. 165 i art. 166 k.p., a przede wszystkim art. 189 kpc.

Sąd pierwszej instancji uchylił się bowiem od oceny zasadności powództwa o ustalenie wobec uznania, że skarżący nie wykazał interesu prawnego w jego dochodzeniu.

Oddalenie powództwa przez Sąd Rejonowy nie oznaczało rozpoznania istoty sprawy, gdyż sprawę może zakończyć tylko orzeczenie, które poprzedza postępowanie dowodowe, w zakresie koniecznym do ustalenia podstawy rozstrzygnięcia. W rozpoznawanej sprawie postępowanie dowodowe w zakresie słusznego roszczenia powoda nie zostało przeprowadzone, a rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy w konsekwencji zaniechania zbadania zasadności powództwa o ustalenie.

W powyższych warunkach w ocenie Sądu Okręgowego konieczne było wydanie orzeczenia kasatoryjnego.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k. p. c. uchylił zaskarżony wyrok w zakresie punktu I i III w części dotyczącej roszczenia o ustalenie oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi w myśl art. 108 § 2 k. p. c. rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji winien, w oparciu o inicjatywę procesową stron, dokonać ponownie wszechstronnej analizy i oceny zgromadzonego materiału dowodowego, czy zgłoszone roszczenie o ustalenie jest uzasadnione.

Tylko takie ustalenia i ocena zawarte w uzasadnieniu wyroku będą mogły stanowić podstawę do ewentualnego przeprowadzenia przez Sąd Okręgowy instancyjnej kontroli zasadności i prawidłowości orzeczenia. Dopiero, bowiem spełnienie tego wymogu poprzez usunięcie wad wywołujących nierozpoznanie istoty sprawy stworzy gwarancje obiektywnego rozpoznania sprawy, da możliwość obrony stanowisk stron.

Mając powyższe na uwadze orzeczono, jak w sentencji.

A.L.

PrzewodniczącaSędziowie